Pijnlijk contrast in KNVB Beker-finale

PSV en Ajax staan voor een historische bekerfinale. De dominerende ploegen in de Eredivisie liggen niet alleen dicht bij elkaar qua niveau. De KNVB Beker-finale zal de laatste wedstrijd zijn dat Ajax en PSV onder leiding van Roger Schmidt en (waarschijnlijk) Erik ten Hag staan. Daarmee kunnen we nog een keer genieten van twee speelstijlen die veel op elkaar lijken en toch als water en vuur zijn. 

De bekerfinale tussen Ajax en PSV voelt een beetje als een laatste dans. Nog één keer mogen Roger Schmidt (PSV) en Erik ten Hag (Ajax) de belangrijkste strijd van de afgelopen twee jaar direct met elkaar uitvechten. PSV – Ajax. Een wedstrijd om je vingers bij af te likken. Dat is al jaren zo, maar net zo vaak komen we als voetbalkijker bedrogen op uit op het moment dat je met de popcorn en een pot bier klaar zit voor het eerste fluitsignaal. Bij Roger Schmidt tegen Erik ten Hag, twee trainers die aanvallende risico’s durven te nemen, lijkt dat over het algemeen een utopie. Nu er een directe prijs op het spel staat, kan dat echter wel veranderen. Desalniettemin zal er in de basis weinig veranderen als je dat vergelijkt met de vorige tweestrijden tussen de kampioenskandidaten. 

PSV – Ajax

Afgaande op de eerdere ontmoetingen tussen de teams de afgelopen twee jaar kwam het patroon van PSV tegen de toppers naar voren. De Eindhovenaren winnen hun wedstrijden tegen de subtoppers, de middenmoters en de laagvliegers in de Eredivisie. Dat ging de afgelopen twee jaar steeds gemakkelijker, de afgelopen weken is het vooral Ajax dat uitblinkt in last-minute-overwinningen, maar in de topwedstrijden wil het voorlopig nog niet lukken voor Schmidt en de zijnen. Of ja: één keer lukte het. En hoe. 

De wedstrijd om de Johan Cruijff Schaal aan het begin van dit seizoen zal het uitgangspunt voor PSV worden. Dat was eigenlijk de wedstrijd zoals Schmidt zijn team elke week wil zien spelen. De vroege pressing, de juiste positioneringen op het moment dat de bal werd veroverd, een stabiel staande defensie én een dodelijke effectiviteit voorin zijn ook allemaal nodig om Ajax van nieuw KNVB Beker-succes te houden. Dat het spel van Schmidt onder PSV daarvoor gemaakt is, lijkt meer dan duidelijk. Dat dit tegen de Amsterdammers, en ook tegen bijvoorbeeld Feyenoord, AZ of in de Europese competities, niet altijd goed lukt, heeft óók te maken met de voorkeuren van de trainer. 

Eén geluk: Ajax is bij uitstek een team waar de pressie-en-route-één-strategie van Schmidt tegen kan werken. Dat deed PSV op twee manieren dit seizoen: in de 4-2-3-1-strategie die dit seizoen werd geïntroduceerd en vaak gehanteerd, en de 4-2-2-2 waar PSV vorig seizoen mee speelde. Getuige van de resultaten én het spel in die wedstrijden, is het voor de fans van de Eindhovenaren te hopen dat Schmidt bij zijn plan van dit seizoen blijft. Dan kan de Duitser na twee jaar van opmerkingen en vraagtekens achter zijn (tactische) beslissingen één keer zijn gelijk bewijzen. 

Verschillen op het middenveld

Het middenveld waarmee PSV aantreedt tegen Ajax zal daar doorslaggevend voor zijn. Als PSV met twee controlerende middenvelders speelt, twee halve nummers tien én twee spitsen liggen er grote problemen op de loer. Ajax heeft op dat moment altijd een mannetje meer in het centrum en aangezien dat de zone is van het veld waar het tempo in de aanval bepaald wordt, lijkt het verstandig om daar koppeltjes te vormen, of in ieder geval te zorgen dat er naast mandekking ook weinig beweegruimte is voor spelers zoals Ryan Gravenberch en Steven Berghuis, die ook zomaar samen op het centrale middenveld kunnen spelen in de bekerfinale. 

Met twee middenvelders komt die ruimte in het centrum hoe dan ook en Ajax heeft al vaker dit seizoen laten zien dat het weet hoe het met die ruimte om kan gaan. Aan de andere kant lieten de Amsterdammers dit seizoen ook vaak genoeg zien wat er gebeurd op het moment dat er géén ruimte in de as van het veld ligt. Dan wijken Gravenberch en Berghuis vaak uit naar de flanken om daar ruimte te vinden en gaat Ajax via de vleugels op zoek naar de voorzet/laatste pass op spits Sébastien Haller. Met twee middenvelders en twee centrale verdedigers heb je genoeg mogelijkheden om die passlijnen af te schermen, maar loop je het risico dat de bewegelijke middenvelders en vleugelaanvallers van de Amsterdammers de ruimtes induiken, het defensieve middenveld tot keuzes dwingt en daardoor alsnog Haller vrij weten te spelen de zestien. 

Een middenveld met drie spelers heeft voor PSV ook op offensief gebied voordelen. Als de bal wordt veroverd tijdens een aanval van Ajax, hebben de defensieve middenvelders / verdedigers meteen een aanspeelpunt in de diepte. Dat Mario Götze met die ruimte om weet te gaan, bewijst zijn hoofdrol in de Johan Cruijff Schaal en de eerste helft van de Conference League-wedstrijd tegen Leicester City. Die rol kan hij niet vertolken op het moment dat hij als ‘tweede spits’ of ‘halve nummer tien’ staat: dan speelt Götze veel meer vanuit de zone dan vanuit zijn anticipatievermogen en zijn natuurlijke talent om de juiste positie te kiezen tijdens een combinatie. 

Als PSV – Ajax vast komt te zitten…

Voor de (neutrale) voetbalfan is het echter niet te hopen dat de teams met een ‘spiegelopstelling’ het veld betreden. Dat zorgt over het algemeen voor een weinig sprankelende bekerfinale: door het karakter van een finale spelen de teams in beginsel al meer terughoudend dan wanneer ze in de competitie tegenover elkaar zouden staan. Het snelle, vlotte spel dat Ajax en PSV over het algemeen laten, veranderd dan snel in een wedstrijd waarin het middenveld overgeslagen wordt omdat het te drukbezet is. In dat geval zal de dagvorm en de functionaliteit van de spits(en) een belangrijke rol spelen in de weg naar prijzenzilver. 

Want op het moment dat het middenveld vast staat, de ruimtes op de flank ook niet te vinden zijn, zit er voor beide teams maar één ding op: de lange bal op de spits geven. In dat geval kun je beter met Haller (Ajax) dan Eran Zahavi spelen. In de wedstrijden tegen Leicester City werd nog maar eens duidelijk dat het spelen met een behendige spits ook zijn keerzijde heeft: het veld blijft op zo’n manier klein waardoor de tegenstander sneller onder druk gezet kan worden, dat geldt echter ook voor de spelers van PSV. Kort combinatievoetbal is het meest aantrekkelijk, maar ook de meest risicovolle manier van voetballen en met veel spelers op een klein vlak, is dat vragen om problemen. 

In dat geval wil je iemand hebben die je óók door de lucht kan aanspelen. De kritiek op het ‘buiten-de-zestien-spel’ van Haller is nog steeds niet mals, maar Ajax zal veel profijt hebben van de spits op het moment dat er vanuit de verdediging een lange bal richting de middellijn gegeven wordt. Wanneer Zahavi zo’n bal krijgt, verliest hij waarschijnlijk het (lucht)duel en/of kan hij daarna de tegenstander(s) moeilijk van zich afhouden. Zaken die als routineklussen voor Haller zijn. Het belangrijkste effect daarvan? Het team heeft op die manier altijd een vluchtroute voor de pressie van PSV én Haller kan er met zijn kracht en techniek voor zorgen dat de rest van het team aan kan sluiten voor een nieuwe aanval. 

Pijnlijk contrast

Natuurlijk zal het leuk zijn als de rollen compleet omgedraaid zijn en PSV domineert. De kans dat dit gebeurd, is niet alleen op basis van het spelersmateriaal klein. Het voetbal dat Schmidt voor ogen heeft, is nu eenmaal geen flitsend combinatievoetbal, maar nog steeds verankerd op fouten van de tegenstander (afdwingen) en daar meteen van profiteren. Dat de Eindhovenaren dat nu een meter of twintig verder van het doel doen, en daardoor de tegenstander sneller onder druk kunnen zetten, doet daar niets aan af. Datzelfde geldt voor het feit dat áls PSV wint van Ajax, de Eindhovenaren dat doen op de manier waarop Phillip Cocu de Amsterdammers jaren de baas bleef. 

Lukt het de Eindhovenaren wel om de Amsterdammers af te troeven aanstaande zondag, dan is het pijnlijke contrast vooral voor Ten Hag en Ajax. De Amsterdammers hebben veel prijzen gewonnen onder leiding van de 52-jarige oefenmeester. Onnodige verliespartijen tegen ploegen die kwalitatief (veel) minder zijn maar een stuk sterkere mentaliteit tonen dan de Amsterdammers zijn geen uitzondering onder Ten Hag. 

Dat is één van de blauwdrukken die de aanstaande bekerfinale met zich meebrengt. Een verloren finale tegen PSV zal de Ajax-tijd van Ten Hag een stuk minder dominant definiëren dan Schmidt die na de aansluiting in de Eredivisie en de kwartfinale in de Confernce League ook naast de derde potentiële prijs van dit seizoen. Dan heeft ‘Project Schmidt’ vooral een aantal extra doelpunten opgeleverd en een hogere pressie, maar is het voor het verdelen van de prijzen nog altijd afhankelijk van de (dag)vorm van Ajax. Ten minste, zo lang het Ten Hag tegen Schmidt is.

Wint PSV (3.8x) of Ajax (1.85x) de KNVB Beker?