Berghuis lost creatieve Ajax-crisis op

Steven Berghuis had de uitwedstrijd van Ajax tegen Feyenoord ongetwijfeld omcirkelt. De 31-jarige buitenspeler kreeg een andere Klassieker dan hij hoopte. De aanvaller annex middenvelder herbeleefde de bizarre situatie na zijn Ajax-transfer weer deels. Nu die wind is overgewaaid, komt de sportieve Berghuis-kwestie om de hoek kijken. De international is nergens de eerste keuze, maar kan met nóg een positieswitch Ajax verlossen van het tergend trage voetbal.

De terugkeer van Steven Berghuis in De Kuip maakte een hoop los in Nederland. De Ajacied werd bij elk balcontact getrakteerd op een fluitconcert, gaf een ‘assist’ voor de counter van Feyenoord die de 1-0 inleidde en kon op twee schitterende openingen in de tweede helft creatief niet veel van meerwaarde zijn. Dat Berghuis als centrale middenvelder naast Kenneth Taylor werd opgesteld, in de tweede helft meer naar de flanken uitzakte en daar  wel de ruimte kreeg voor zijn passing, is een gegeven dat niet alleen tegen Feyenoord naar voren komt.

Ajax en de creatieve crisis 

Dat kwam aan het licht door…. het pre-vertrek van Daley Blind. De ervaren verdediger was het niet eens met de manier waarop Schreuder zijn elftal leidde. Tussen het moddergooien in de interviews door, kwam naar voren waarom Blind en Schreuder onenigheid kregen. Schreuder gaf opnieuw aan  dat hij veel verantwoordelijkheid bij de ervaren spelers laat en hen graag keuzevrijheid meegeeft. Blind was van mening dat dit de verantwoordelijkheid was van de trainer.

Dat ging over het druk zetten vanuit de aanval, maar ook vanaf de laatste linie wordt er misschien teveel verantwoordelijkheid in de schoenen van ongeschikte spelers geschoven. Je hoeft geen wedstrijd of training te zien om in te kunnen schatten dat spelers als Owen Wijndal en (vooral) Calvin Bassey niet de rust, het inzicht en de finesse hebben die nodig zijn als vleugelverdediger voor Ajax.

De eerste periode van Wijndal bij Ajax heeft nog geen feestgeruis opgeleverd. Dat de van AZ overgekomen verdediger alléén met Blind in de selectie een kans kreeg van Schreuder en Wijndal in zijn speelstijl eerder teveel ruimte in zijn rug laat en aan de bal met teveel risico speelt, zorgt voor een grotere kans op counters dan op achterlijn-halen-en-voortrekken.

Daardoor begint de Ajax-aanval al in een impasse. Aan de linkerkant werd Blind immers ingeruild voor een ontwikkelingsaankoop van tientallen miljoenen euro’s (Bassey) en een voormalig sterspeler van een Eredivisie-subtopper die de afgelopen jaren zich profileerde als een aanvallende back, behalve dan als die opstoomlijnen worden doorbroken door zone-dekking of Wijndal de momenten dat hij diep gaat en zich laat uitzakken naar de zijkant of het middenveld moet gaan verdelen. Aangezien Ajax aan de andere kant dezelfde situatie heeft met Jorge Sánchez, haalt het volgende succes-fundament van ‘Lijn Ten Hag’ onderuit.

Ajax als de manke en de blinde

Dat Ajax al zes wedstrijden zonder overwinning zit en tijdens deze negatieve spiraal niet verloor in De Kuip, werd bijna gevierd als een overwinning voor de Amsterdammers. In de vorige editie van de Klassieker in De Kuip was er echter een héél ander beeld: destijds won Ajax met 0-2 in het hol van de leeuw – zij het zonder publiek. De kolkende Kuip heeft natuurlijk zijn effecten, ook op de tegenstander, maar tienduizenden schreeuwende Feyenoorders zorgen er niet voor dat het tactische plan van Schreuder totaal niet aansluit bij het spelersmateriaal van de Amsterdammers.

Het was van te voren al uit te tekenen waar de ruimtes bij Feyenoord lagen: niet aan de voorste krijtlijn (lees: de onzichtbare Fransisco Conceição), niet op het centrale middenveld (lees: Feyenoord zette Ajax vast en dwong het spel naar de vleugelverdedigers of de zwakste opbouwer, Edson Álvarez) en daardoor werd Ajax gedwongen tot lange ballen in het eerste bedrijf. Nadat Bergwijn in de plaats van Conceição kwam, er niet één maar twee mannen (Tadic aan de andere kant, red.) tussen de centrale verdediging, de verdedigende middenvelder en de back stond en Feyenoord daardoor wél uit positie werd gedwongen – als Tadic of Bergwijn de bal krijgt in de final thirth van het veld en er kunnen drie man hem aanpakken, kan één keer teveel instappen/wegblijven voor genoeg ruimte zorgen voor een schotkans of steekpass.

Om in die posities te komen, is er wel wat anders nodig dan de huidige Ajax-opbouw. De vorige wedstrijd in De Kuip geeft dat weer. Zoals elke verdedigende actie in de aanval begint, begint elke aanval vanzelfsprekend in de defensie. Vorig seizoen gaven alle Ajax-verdedigers bij elkaar 182 passes: Blind was met 59 passes goed voor 32% daarvan, rechtsback Timber 17% en de meest passende centrale verdediger was Perr Schuurs (83 passes, 46%). Lisandro Martínez, die niet allee nin Engeland wordt geprezen om zijn opbouwende kwaliteiten, was destijds goed voor ‘maar’ 10 passes (18%).

Dit weekend was die verdeling totaal anders – en daarom kon Feyenoord Ajax ook zo gemakkelijk onder druk zetten en het voetballen vooral in de eerste helft onmogelijk maken. De verdedigers van Ajax gaven niet alleen veel meer passes dan vorig seizoen (224 in totaal), de rolverdeling tussen de passers is ook anders. Bassey (33 passes, 15%) heeft vanaf de vleugels minder invloed dan de minste passer van de vorige Kuip Klassieker had (Martínez, red.).

De verdeling tussen links en rechts is wel evenredig – Sánchez is ook voor 17% van de Ajax-defensie-passes verantwoordelijk – en daar komt ook het zand in de Ajax-motor: dan heb je als centrumverdediger alléén een kans om met crosspass of een lange bal de aanvallers te bereiken en als die niet tussen de tegenstanders, maar tegen de zijlijn staat opgesteld, hoeft de tegenstander niet eens volle pressie te zetten om het spel van de Amsterdammers te ontregelen – dat doen ze immers zelf al door consequent de minste passers (op basis van spelinzicht, rust aan de bal, spelinzicht én positionering) het vaakst in balbezit te laten komen. Want het maakt immers niet uit of Álvarez op het middenveld of als centrale verdediger staat opgesteld: als hij geen lange bal kan geven, houdt óók de Mexicaan het spel op.

Berghuis als reddende engel

Daardoor heeft Ajax in plaats van vier spelers die vanuit de achtste linie een opening kunnen forceren (Mazraoui, Timber, Martínez en Blind) daar nu nog één van over. En die ene (Timber, red.) heeft nu als belangrijkste taak om de defensie bij elkaar te houden – en dat betekent dat hij zich minder kan focussen op hetgeen dat hem op dit moment helemáál uniek maakt in de Ajax-defensie: de mogelijkheid om met een bal in te dribbelen, ‘m niet kwijt te raken én deze naar de goede kleur te passen.

Dat zorgt voor een a-typische, maar wel interessante Ajax-situatie in de achterhoede. Op het moment dat de meest creatieve spelers niet als aanvallende buitenspelers, centrale of aanvallende middenvelders acteren, maar als een soort halve wingback/buitenste middenvelder fungeren, is het ook handig om daar spelers neer te zetten die een focus hebben op het voetballende gedeelte. En in het geval van de linksback, ook een linkspoot met de trap van Berghuis, het inzicht van Berghuis en vooral de bevlogen- en felheid van de 30-jarige tussen-wal-en-het-schip-vedette van Ajax.

Dan schuift Bassey op naar het centrum en heeft de snelle en sterke Engelsman meer ruimte om af te dekken, maar ook meer tijd om te anticiperen op bepaalde situaties – en met Berghuis meteen een afspeelmogelijkheid die als tweede of derde station van een driehoekje – dit seizoen ook vrij zeldzaam in Amsterdam en omstreken – kan dienen. Dat naast Bassey – of een aankoop – in het centrum veel beter een speler past die een focus heeft op de balansbewaring, mandekking en (lucht)duels en je dan eerder bij Álvarez dan Timber uitkomt, biedt weer een voordeel voor de positie van rechtsachter.

Timber was tegen Feyenoord offensief al meer aanwezig dan Sánchez, was waarschijnlijk wél naar buiten uitgestapt voordat Berghuis met zijn buitenkantje-links-balletje de eerste Feyenoord-treffer van de middag inleidde en heeft vooral aan de bal veel meer vertrouwen dan zijn Mexicaanse collega. Dat er voor de rest óók veel te sleutelen valt aan het Ajax-voetbal, is ook na de wedstrijd tegen Feyenoord meer dan duidelijk. Zo lang de Amsterdammers de basisvoorwaarden voor hun gewenste voetbal niet eens in het teamproces krijgt, ligt het misschien tóch aan die tactische voorwaarden die Schreuder aan zijn elftal stelt. Dan kan hij wel de verantwoordelijkheid bij de ervaren spelers halen, maar blijft Ajax zich blindstaren op de spelers en trainer die zijn vertrokken in plaats van te kijken hoe je het beste uit het huidige spelersmateriaal, dat nog steeds ver boven de gemiddelde Eredivisie-topper uitsteekt, kan krijgen.