Heitinga krijgt assist van Van Nistelrooy

PSV had in Go Ahead Eagles-thuis een soort Ajax – FC Volendam. De Eindhovenaren konden niet anders dan winnen, maar deden dat in tegenstelling tot Ajax ook daadwerkelijk. Een tactische wijziging van Ruud van Nistelrooy zorgde ervoor dat het spel vanuit het middenveld anders werd ingesteld. Waar de theorie al uitwees dat Joey Veerman de PSV-code zou kraken, brachten de Volendammer én Van Nistelrooy dat in de praktijk.

Ruud van Nistelrooy en Alfred Schreuder zaten in veel opzichten in hetzelfde schuitje. De trainer van PSV gaf zonder blikken of blozen toe dat er een sportieve crisis gaande was in Eindhoven. De Eindhovenaren kwamen de zomerse transfermarkt door zonder belangrijke spelers te verliezen, maar na het succesvolle WK én de eerste seizoenshelft werd Cody Gakpo weggeplukt door Liverpool. Als klap op de vuurpijl meldde Chelsea zich voor Noni Madueke en zat Van Nistelrooy met een probleem: zijn strategie was volledig gestaagd op de dreiging, geslaagde acties en het rendement van de buitenspelers.

De verschillende aanpakken van PSV en Ajax

Daar ging de trainer van PSV een stuk anders mee om dan zijn voormalig concullega uit Amsterdam. PSV had tegen Go Ahead Eagles eenzelfde situatie als Ajax tegen FC Volendam. Sterker nog: Ajax was véél meer in het voordeel tegen de mannen van Wim Jonk, die voor hun gevoel wel een soort derby speelden. Go Ahead had, net als de Volendammers in de Johan Cruijff ArenA, weinig intentie om aan te vallen en lieten de Eindhovenaren komen.

Dat laatste deed PSV niet volgens het vaste recept van dit seizoen. Deze was in eerste instantie op een gesloten en controlerend middenveld gebouwd. Als er veel risico genomen wordt op de vleugels, het team ‘hoog’ staat en er wordt balverlies geleden, heb je als trainer een extra stevige basis nodig om op terug te vallen. Bij PSV zorgt dat er vaak voor dat Erick Gutierrez en Ibrahim Sangaré. Dat zorgt voor defensieve zekerheid, maar ook offensieve stroperigheid.

Het belangrijkste verschil tussen Van Nistelrooy en Schreuder blijkt de tactische wendbaarheid van de trainer(s). Bij Ajax tegen Volendam koos Schreuder voor een middenveld met extreem veel creativiteit, veel pass-risico en weinig defensieve zekerheid (Steven Berghuis en Kenneth Taylor, red.) en voor dat centrale blok een aanvallende middenvelder met positionering (voor passes en afwerken), snel handelen en kort combinatievoetbal als specialiteit heeft – en dat maakt Davy Klaassen een speler die de bal vaak in zijn voeten wil hebben.

Van Nistelrooy besloot het anders aan te pakken tegen Go Ahead Eagles. In plaats van twee defensieve elementen en één creatieve aanvallende middenvelder, legde Van Nistelrooy de creatieve focus bij de middenvelder die het liefste met de vrijheid van een creatieve spelmaker speelt: Joey Veerman.

Om de oud-middenvelder van sc Heerenveen te ontlasten maakte Sangaré de vuile meters, vocht de Ivoriaan de duels uit en leverde hij de bal – via een medespeler – in bij Veerman. Van alle PSV’ers was de Nederlander de middenvelder met de meeste balcontacten en verstuurde passes, en in het veld merk je wel of een Veerman of Sangaré/Gutierrez de belangrijkste pion in de opbouw/omschakeling is.

Van Nistelrooy durft te sleutelen

De belangrijkste aanpassing die tot de glansrol van Veerman leidde, was er een uit het collectief. Dat Xavi Simons (eindelijk) aan de linkerkant werd gezet, Anwar El Ghazi als een klassieke rechtsbuiten de voorzetten vanaf de achterlijn moest verzorgen en hij, alleen al door het veld constant breed te houden in plaats van naar de drukte (het centrum, red.) te sluipen, zorgde ervoor dat de Eindhovenaren gebruik konden maken van het spel van Guus Til.

De aanvallende middenvelder had aan het begin van dit seizoen nog een basisplek. Dat de nummer tien bij PSV vaak een verbindingsspeler was die, meestal na een individuele actie of door snel handelen in de passing, ervoor zorgde de dat buitenspelers net genoeg tijd en ruimte hadden om een actie te maken en zichzelf in een kansrijke pass- of schotpositie te dribbelen. Dat zijn spelsituaties waarin je liever geen Til hebt, waardoor de aanvallende middenvelder ook buiten de boot viel in laatste gedeelte van de eerste seizoenshelft.

Die rol was in de wedstrijd tegen Go Ahead Eagles véél anders. In plaats van een speler die in de aanvallende middenvelderszone beweegt, korte combinaties verzorgt en met een individuele actie ook ruimte voor zichzelf kan maken, lag de focus voor de aanvallende middenvelder er tegen de gasten uit Deventer vooral in het spel zonder bal: ruimtes creëeren door opofferings-loopacties te maken, aanspeelbaar zijn in de diepte en constant bezig zijn met de positionering ten opzichten van de andere aanvallers. Daardoor moest de aanvallende middenvelder zo min mogelijk, maar wel op de juiste momenten aan de bal komen. En daarin blijken al jaren weinig Eredivisie-spelers zo goed als Til.

Dat leidde tot een nieuw baldistributiesysteem binnen het elftal van Van Nistelrooy. In plaats van de aanvallende middenvelder vaak in het spel te betrekken, was het zaak om Til zo min mogelijk (en dus op de juiste momenten) aan te spelen. De assist van de voormalig speler van AZ, Vitesse en Feyenoord was in zekere zin de vroege kers op de tactische taart: van de middenvelders was Til, naast de minste passes (22) ook degene met de minste balcontacten (40) van alle middenvelders.

De assist op John Heitinga

Dat Til veel meer “onderweg” dan “in balbezit” is, ligt ten gronden aan het sterke spel van Veerman. Waar een team dat het overwicht heeft op het veld het meeste balbezit heeft in de defensie, is een logisch gevolg daarvan: van achteruit begint over het algemeen de opbouw en daar wordt de bal vaak van links naar rechts overgespeeld om een gaatje te vinden. Na de centrale verdedigers komen dan de backs vaak hoog in het ‘balbezitklassememt’ te staan. Dat is bij PSV niet anders, alleen kreeg geen enkele verdediger de bal zo vaak als Veerman tegen Go Ahead Eagles: 90 balcontacten.

Veerman kon als een jong lammetje door de voetbalweide van het Phillips Stadion dartelen, met of zonder de bal aan zijn voet. De ruimte werd in balbezit gemaakt door de loopacties van Til, op het moment dat PSV de bal verloor hoefde Veerman de persoonlijke duels niet aan te gaan, want daar had Van Nistelrooy Sangaré voor op het veld gezet, waardoor Veerman zich kon richten op het offensieve gedeelte en, als Go Ahead Eagles een keer de bal had, zich zo te positioneren dat hij de passlijn eruit haalde – en dat had vier intercepties als gevolg.

Moet Heitinga een nachtje doorgehaald hebben om deze strategie te kopiëren? Natuurlijk niet. De interim-trainer van Ajax heeft zijn eigen pakket spelerskwaliteiten en dat vraagt om andere details. De basis van het spel dat PSV gisteren speelde, die met een creatieve middenvelder die ook de omgeving heeft om het meeste in balbezit te komen, ook voor Ajax onder Schreuder/het einde van Ten Hag het blok aan de been: dat was zonder uitzondering Edson Álvarez en die wil je niet in balbezit hebben in de opbouw.

Ajax heeft in zekere zin ook zijn eigen Joey Veerman in Kenneth Taylor. Hij kan verdedigen, kan duels uitvechten, kan passen, kan lopen, maar het is vooral een speler die je uit die zaken weg moet houden omdat hij zich dan kan focussen op waar hij echt een meerwaarde in heeft: die ballen met beide benen wegleggen, door-bewegen zonder bal en weer aanspeelbaar zijn voor het vervolg van de aanval.