Hoe Ajax de Fluwelen Revolutie van Cruijff in rook zag opgaan

De wereld van Ajax ziet er voor het eerst sinds jaren niet goed uit. Waar de Amsterdammers erin slaagden om een vereniging op te bouwen waar het geld tegen de plinten aan klotste, successen niet meer waren bij te houden en veel positiviteit aanwezig was over het vertoonde spel, dreigt het dit seizoen niet de favoriet voor de landstitel te zijn. Waar ging het mis na de Fluwelen Revolutie van Johan Cruijff? En hoe kan het de komende jaren weer goed komen?

Begin van Fluwelen Revolutie Cruijff

Het is september 2010. Martin Jol is alweer ruim een jaar hoofdtrainer van Ajax en heeft met de vereniging meerdere successen behaald. Een voetbaljaar eerder slaagde hij er op een haar na niet in om het kampioenschap binnen te halen: FC Twente had slechts een punt meer. In het voorseizoen weet de oefenmeester echter wel een team te formeren waarmee hij twee voorronden van de Champions League overleeft, waardoor de club voor het eerst sinds 2004 weer in de groepsfase van het miljoenenbal te bewonderen is. Het maakt dat Jol op het eerste gezicht stevig in het zadel lijkt te zitten.

Niets is echter minder waar, want in het najaar van 2010 heeft Cruijff voldoende gezien. ‘Zijn Ajax’ speelt dan wel in de Champions League, maar hoge ogen gooit het allerminst. De club gaat kansloos onderuit tegen onder meer Real Madrid en draait ook in de Eredivisie stroef. De kritiek van de voormalig wereldvoetballer helpt daarbij allerminst. Cruijff heeft het niet alleen gemunt op het voetbal dat Jol met zijn team speelt, maar vindt voornamelijk dat er te weinig oud-voetballers in de besturen van de club zitten. Het zou ervoor zorgen dat een duidelijke structuur binnen de vereniging was verdwenen en dat ‘Ajax Ajax niet meer was’.

Ajax flink op de schop

En dus moet Ajax flink op de schop. Cruijff dringt allereerst aan op een verandering in de Ledenraad en wil vervolgens ook op andere posities voornamelijk oud-topvoetballers zien, in combinatie met enkele mensen uit het bedrijfsleven die zich ondersteunend kunnen opstellen. Ook in de jeugdopleiding moeten volgens Cruijff, die later zelf in de Raad van Commissarissen gaat zitten, veranderingen plaatsvinden. Hij schuift Wim Jonk en Ruben Jongkind naar voren als spil in het web. Zij moeten ervoor zorgen dat de talenten voortaan weer de onderdelen meekrijgen die nodig zijn om ooit in Ajax 1 het Amsterdamse spel te spelen.

Ook op andere posten zijn op dat moment verschuivingen waar te nemen. Ajax schuift Dennis Bergkamp door van jeugdtrainer naar bindmiddel tussen het eerste team en de jeugdopleiding, Marc Overmars mag zich voortaan met het technische beleid van de club bemoeien en Edwin van der Sar krijgt een belangrijke rol in het commerciële gedeelte. Vlak voor zijn overlijden in 2016 trekt Cruijff zich echter terug, omdat hij de situatie ziet veranderen. Jonk verlaat op dat moment eveneens de vereniging. Het zou het begin betekenen van de problemen, al is er voor de schermen jarenlang nog weinig te zien van de situatie.

Structurele problemen bij Ajax

Matthijs de Ligt, Donny van de Beek en Noussair Mazraoui: ze maakten allemaal onderdeel uit van het legendarische seizoen 2018-2019. Aangevuld met aangekochte talenten als André Onana, Frenkie de Jong en Hakim Ziyech krijgt Ajax het voor elkaar om Real Madrid, Juventus en Tottenham Hotspur weg te spelen. Hoewel het op een haar na de finale van de Champions League misloopt, weet de gehele wereld weer wie Ajax is. Gedurende het voetbaljaar kreeg Erik ten Hag het voor elkaar om het samengestelde team succesvol te laten zijn, al had de oefenmeester eveneens veel te danken aan Jonk en Jongkind. Vanwege ruzie vertrokken beide mannen echter, waarna Ajax langzaam terugkeerde naar de oude situatie.

Het was het tweetal dat, samen met Bergkamp en de jeugdtrainers, verantwoordelijk was voor de groei van het drietal basiskrachten. Zo voerde Ajax in de jaren ervoor een aantal veranderingen door. Niet langer waren de prestaties van het jeugdteam heilig, voortaan moest het individu voorop staan. Ook vonden de oud-voetballers het belangrijk dat de talenten bijvoorbeeld trainingen op de parkeerplaats deden om het straatvoetbal na de bootsen, van trainers te wisselen om jongens extra te prikkelen en op andere terreinen te proberen om hen klaar te stomen voor het grote werk. Die manier van werken bleek kortom succes te hebben.

Hoe anders is dat momenteel. Markant genoeg beschikt Ajax over Maurice Steijn als hoofdtrainer: de eerste Hagenees sinds Jol, die door Cruijff in zekere zin eruit werd gewerkt. Steijn wordt door vele mensen als een betrouwbare man gezien met het hart op de juiste plaats en een gezonde dosis winnaarsmentaliteit, maar de trainer zal eveneens beseffen dat Ajax een club is met een bijzonder DNA. Alleen een zege is niet voldoende om de supporters tevreden te stemmen: zij willen Ajax in het spel terugzien. Ook Sven Mislintat, de directeur voetbalzaken, had hoogstwaarschijnlijk nooit op die positie gezeten als Cruijff nog leefde.

Alle Cruijff-adepten zijn weg

Jaap de Groot, vertrouweling van Cruijff, zat onlangs op SBS6 bij Marcel & Gijs en sprak zich openlijk uit over de problemen. Met Edwin van der Sar is onlangs namelijk de laatste oud-voetballer in de organisatie vertrokken. Waar in de jeugdopleiding nog enkele Cruijff-adepten rondliepen, zijn die deze zomer eveneens vertrokken. Daardoor nemen de zorgen over de organisatie alleen maar toe. “Ik heb altijd gezegd: Ajax is geen voetbalclub, maar een club van voetballers. Zij bepalen de ziel en de keuzes die genomen moeten worden. Als je nu kijkt wie de beslissingen bij Ajax moeten nemen, dat zijn geen oud-voetballers”, stelde De Groot.

“Je had destijds het technisch hart met Marc Overmars, Dennis Bergkamp, Wim Jonk en Edwin van der Sar. Theo van Duivenbode en Leo van Wijk zaten in het bestuur, dat waren er in totaal veertien. Na het vertrek van Van der Sar zijn het er nul. Het evenwicht is helemaal zoek.” De journalist lijkt daarmee de spijker op zijn kop te slaan: Ajax is weer terug naar 2010, met machtspelletjes en bedrijfsmensen aan het roer. De tijd waarin de korte voor de lange termijn ging, nationaal succes bepaald geen zekerheid was, de club voor goede spelers voornamelijk extern moest kijken en de financiën er niet rooskleurig uit zagen. Ajax ziet zware jaren voor zich liggen, waarbij het wachten is op de oud-Ajacied die de plek van Cruijff inneemt en aan de bel trekt. Wie dat na Cruijff moet zijn, is vooralsnog niet helder.