Wat het huidige Ajax van de Cruijff-revolutie kan leren

Ajax verkeert in een rommelige periode. Sven Mislintat is vertrokken, de overige bestuursleden staan onder druk, er ligt een vergrootglas op de raad van commissarissen en de jeugdopleiding is aan verbetering toe. Het is voor het eerst sinds het seizoen 2010-2011 dat interne negativiteit overheerst in de berichtgeving van de media. Beide perioden zijn enigszins met elkaar te vergelijken, al zien we eveneens enkele grote verschillen.

Inside: Fluwelen revolutie van Cruijff bij Ajax

Even terug naar de zomer van 2010. Martin Jol had als hoofdtrainer van Ajax net een seizoen erop zitten en had maar liefst 85 punten behaald. Het is in een gemiddeld seizoen ruimschoots voldoende om de kampioenschaal in ontvangst te nemen, maar in het voetbaljaar 2009-2010 was dit niet het geval. Ajax moest daardoor in de voorronde van de Champions League spelen en proberen om voor het eerst in zes jaar weer eens de poulefase van het miljoenenbal te bereiken. Knap genoeg slaagde Jol er met zijn ploeg in om in de laatste voorronde met Dinamo Kiev af te rekenen, waardoor Ajax zich eindelijk weer eens kon meten met de Europese topclubs.

De oefenmeester had echter nooit kunnen bedenken dat het voor hem het begin van het einde zou betekenen. Ajax behaalde in de Eredivisie de punten, maar goed voetbal speelde het team bepaald niet. In de Champions League had het tegen Real Madrid geen schijn van kans. Op bezoek in Spanje werd Ajax met 2-0 weggespeeld, maar de eindstand was niets gezien de dominantie van de tegenstander. Johan Cruijff besloot op 20 september 2010 daarom aan de bel te trekken door in zijn column in De Telegraaf de aanval te openen op het bestuur en de technische staf. Volgens de voormalig topvoetballer moest alles anders binnen de club.

Waar de uitslagen onder Jol nog helemaal niet zo slecht waren, begon de druk er intern bij Ajax op te staan en gingen daarmee de prestaties verder achteruit. Een welbekend moment vond op 20 november plaats, toen Frank de Boer en Cruijff tijdens Ajax-PSV samen op het ereterras zaten en met elkaar over het Amsterdamse spel spraken. Het was de doodsteek voor Jol, die elke week in de ochtendkrant met kritiek te maken kreeg. Cruijff benadrukte dat het bestuur zo snel mogelijk moest opstappen, inclusief de rvc en de hoofdtrainer. Bovendien vond Cruijff dat er een grote focus moest komen te liggen op de jeugdopleiding.

Hij besloot de situatie van onderaf te bekijken en vond dan ook dat er meer oud-voetballers in de ledenraad van Ajax moesten zitten. In zijn column van 15 november riep hij daarom oud-Ajacieden op om de acht vrijgekomen posities in te vullen. Het resulteerde een maand later in de komst van Dick Schoenaker, Peter Boeve, Dick de Groot, Barry Hulshoff, Keje Molenaar, Aron Winter en Co Meijer, terwijl Ruud Haarms werd herkozen. Met hen in de gelederen moest het eenvoudiger worden om ook in de lagen erboven (rvc en directie) mensen in huis te halen die het Ajax-DNA met zich mee zouden brengen en de club weer omhoog zouden helpen.

Ondertussen moest Jol wekelijks voor de camera reageren op de kritiek van Cruijff en kwam de trainer langzaamaan in een negatieve vicieuze cirkel terecht. Na het 1-1 gelijkspel in de Johan Cruijff ArenA tegen NEC besloten Jol en Ajax dan ook uit elkaar te gaan. De Boer, die een maand eerder nog openlijk met Cruijff sprak, werd als jeugdtrainer naar voren geschoven en mocht op bezoek bij AC Milan zijn debuut maken. Ajax won verrassend genoeg met 0-2 van de Italianen, waarmee De Boer direct veel indruk maakte. Het bestuur besloot hem daarom in de winterstop een contract van drieënhalf jaar aan te bieden.

Het gedoe achter de schermen ging vervolgens door. Cruijff richtte verschillende klankbordgroepen op, waaronder een groep die advies moest geven over het voetbalbeleid. Bovendien kwam hij op 15 maart 2011 met een rapport, waarin te lezen was dat Dennis Bergkamp, Wim Jonk en De Boer het technisch hart moesten vormen, dat onder meer jeugdtrainers Gery Vink, Casimir Westerveld en Robin Pronk bij Ajax moesten vertrekken, en dat ook Edwin Goedhart (medische staf), David Endt, Roger van Boxtel en Leo van Wijk hun langste tijd hadden gehad. Na een aantal gesprekken met het bestuur raakte kamp-Cruijff verder verwijderd van de beleidsbepalers.

Cruijff had echter de supporters achter zich en dat wist het bestuur en de rvc ook. Tijdens de ledenvergadering van 30 maart 2011 besloten beiden dan ook hun functie ter beschikking te stellen. Algemeen directeur Rik van den Boog stapte op 1 juni 2011 op, terwijl de onderlinge ruzies alleen maar groter werden. Tot de zomer van 2011 hield kamp-Cruijff zich rustig, waarna de bal ging rollen. Er kwam onder meer een nieuwe rvc, waarin Cruijff plaatsnam, samen met Steven ten Have (beoogd voorzitter), Marjan Olfers, Paul Römer en Edgar Davids. Jonk en Bergkamp kregen achter de schermen een belangrijke rol in de doorstroming van de jeugdspelers.

Vergelijking met huidige Ajax-crisis

Wanneer we een vergelijking trekken met de periode waarin Ajax momenteel verkeerd, zijn er een aantal overeenkomsten met dertien jaar geleden. Zo klinkt er, evenals onder Jol, veel kritiek op het spel dat de club onder leiding van Maurice Steijn, markant genoeg ook een Hagenees, laat zien. De oefenmeester is gewend om voor de resultaten te spelen en heeft duidelijk moeite om Ajax aanvallend te laten voetballen. Daarnaast zijn de negatieve berichten over de status van de jeugdopleiding groeiend en hebben binnen de directie de vooral niet-voetbalmensen het voor het zeggen. Het zorgde sinds het vertrek van Marc Overmars voor grote problemen en verkeerde keuzes.

Een gehele vergelijking kunnen we echter niet trekken. Neem de prestaties: Ajax staat momenteel in het rechter rijtje en moet snel presteren om geen Europees voetbal mis te lopen. Dat was onder Jol wel anders: de trainer haalde de poulefase van de Champions League en stond ‘gewoon’ in de top vijf in de Eredivisie. Daarnaast had Jol meer te klagen, omdat Ajax er financieel slecht voor stond en de kwaliteiten van de spelers daardoor niet al te hoog waren. Gelukkig voor Steijn en de beleidsbepalers van de club zijn er momenteel geen toonaangevende Ajacieden die niet alleen hun kritische mening geven, maar die eveneens zorgen voor actie en veel invloed hebben.

Vooral het laatste onderdeel maakt het verschil met de vorige crisis. Waar Cruijff de macht had om Ajax naar zijn hand te zetten, blijft het voorlopig bij clubmensen als Marco van Basten, Wesley Sneijder, Rafael van der Vaart en Andy van der Meijde die hun mening over de vereniging geven. De hoop is daarom gevestigd op Alex Kroes, die in maart aantreedt als algemeen directeur, en Michael van Praag als voorzitter van de rvc. De weg omhoog is vergeleken met dertien jaar geleden in potentie dan wel weer een stuk sneller ingezet, want in financiële nood zit de club voorlopig niet. Het wordt echter wel tijd voor actie, voordat de opgestapelde problemen Ajax verder in een crisis brengen.