KNVB draait Hollandse School de nek om

Het Nederlandse voetbal veroverde wereldfaam met het 1-4-3-3-systeem. De Hollandse School was sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw lange tijd dé manier om succesvol te zijn in voetballand, maar tijdens de eindtoernooien van het Nederlands elftal zien we dit jaar die opstelling (vrijwel) niet. Is de Hollandse School dood, of juist geëvalueerd? 

Het Nederlands elftal start de voorbereiding voor het Europees kampioenschap woensdagavond in een 1-5-1-2-systeem tegen Schotland. Bondscoach Frank de Boer liet dat weten tijdens de persconferentie. Daarmee wordt er een gevolg gegeven aan een experiment dat de bondscoach inzette tegen Italië (1-1 gelijkspel, red.), maar stapt Oranje net als bij het WK 2014 in Brazilië af van het heilig verklaarde 1-4-3-3-systeem waar sinds de tijd van Rinus Michels succes mee werd geboekt. Het voetbal van vandaag vraagt echter om een ander tactisch strijdplan. Niet alleen bij het Nederlands elftal, ook bij Jong Oranje stapt coach Erwin van de Looi al jaren af van de grondbeginselen van de Hollandse School. Dat deed de oud-coach van Willem II dan ook niet zonder succes, maar toch leiden de keuzes van de bondscoaches tot het oplaaien van een oude discussie. 

Nederlands elftal en de Hollandse School

Louis van Gaal was de eerste bondscoach die inzag dat het 1-4-3-3-systeem van het Nederlands elftal niet langer de beste keuze was. De topcoach in ruste kwalificeerde zich met het Nederlands elftal ongeslagen voor de eindronde. Het overtuigde Van Gaal er echter niet van dat dit ook de beste tactiek was voor het eindtoernooi was. Tijdens de competitie van dat jaar (2013/2014) was Ronald Koeman trainer van Feyenoord en de Zaandammer liet zijn team met drie verdedigers en vijf middenvelders – of vijf verdedigers en drie middenvelders – opereren. Van Gaal ging met Robin van Persie en Arjen Robben naar wedstrijden van Feyenoord en vertelde dat hij zo wilde spelen. Toen de twee sterspelers voor het WK 2014 overstag waren, wist Van Gaal dat hij kon bouwen aan een team dat later de bronzen medaille op dat WK in de wacht sleepte. 

Oranje stapte na dat WK weer over naar de traditionele Hollandse School. De bondscoaches werkten met man en macht aan het systeem, maar het lukte niet om door te stomen naar het EK 2016 en het WK van 2018. Ronald Koeman vond uiteindelijk een variant waarmee Nederland nog steeds met klassieke buitenspelers resultaat wist te boeken, maar na het vertrek van Koeman naar FC Barcelona verdween ook die speelstijl uit Zeist. En hoewel het algemeen bekend is dat Frank de Boer zijn teams volgens de principes van de Hollandse School laat voetballen, klinkt óók bij de huidige bondscoach de roep op resultaten harder door dan de optie op mooi voetbal. 

Al kun je de keuze om de eerste wedstrijd ter voorbereiding op het EK te beginnen in een ander systeem niet los zien van de afwezigheid van Virgil van Dijk. De verdediger van Liverpool is zó belangrijk voor de organisatie in de Oranje-defensie dat De Boer zich gedwongen voelt om een extra verdediger in te brengen. Daarnaast heeft dit systeem als aanvallend voordeel dat er meer dynamiek mogelijk is in het aanvalsspel dan wanneer je met ‘vaste’ vleugelspelers speelt. De voorhoedespelers kunnen vanuit hun centrale posities uitwijken naar de buitenkant en daardoor ruimte creëren in het centrum, waardoor je door het midden zou kunnen combineren. 

Jong Oranje

Niet alleen bij het ‘grote’ Oranje werd er langzamerhand afgestapt van de Hollandse School, ook bij Jong Oranje staat dat voetbalplan al een tijdje in de koelkast. Jong Oranje-coach Erwin van de Looi laat zijn elftal op het EK -21 (en in de periode daarvoor) in een 1-4-2-2-2-systeem opereren, een variant die we kennen van de wedstrijden van PSV onder Roger Schmidt van het afgelopen jaar. 

Voorafgaand aan het duel met Jong Frankrijk in de kwartfinale van het EK (2-1 winst, red.) leidde dat tot gefronste wenkbrauwen bij Ibrahim Afellay en Theo Janssen. De NOS-analisten vonden dat Van de Looi wel héél aanvallend begon tegen de Franse favoriet, maar daar bleek de coach van Jong Oranje toch anders over te denken. In plaats van een ‘gegenpress’-tactiek, waar PSV in opereert, maakte Van de Looi de keuze om zijn elftal terug te laten zakken en snel toe te laten slaan op de counter. 

Dat leverde in defensief opzicht vaak de situatie op dat de Franse aanvallers in een triangel van Oranje-verdedigers stonden en hun korte, snelle combinaties zo niet konden opzetten. Natuurlijk lukte het de Fransen door hun individuele kwaliteit wel om kansen te creëren, maar moest het door het systeem van Nederland, waar met Justin Kluivert en Myron Boadu twee snelle spitsen had, altijd oppassen voor een Oranje-counter. Dat lukte de Fransen tot de laatste minuut van de wedstrijd, toen Boadu de winnende treffer na een Nederlandse counter binnenschoot. 

Resultaat of voetbalcultuur?

Eerder zei De Boer nog dat hij alleen in het 1-5-3-2-systeem zou spelen op het moment dat Oranje niet zou kunnen domineren, zoals dat gebeurde tegen Italië. Voorafgaand aan de eerste oefenwedstrijd voor het EK kwam hij al terug op die beslissing. Schotland is de tegenstander van woensdagavond en dat is nu niet de meest spraakmakende tegenstander. Desalniettemin liet De Boer al weten dat hij in een 1-5-3-2-systeem zou spelen. Dit kan zijn omdat hij wil dat Oranje beter ingespeeld raakt in dat systeem, of dat De Boer er nu simpelweg anders over denkt dan een aantal maanden geleden. 

Het hoeft echter niet te betekenen dat Oranje tegen dat soort tegenstander per se defensief aantreedt. De Boer kan er voor kiezen om de vleugelverdedigers te vervangen door buitenste middenvelders. Het lijkt er echter wel op dat het Nederlands elftal voor het tweede eindtoernooi op rij afscheid neemt van de Hollandse School. Zonder die tactische wijziging is er onvoldoende kwaliteit en / of vertrouwen in de ploeg dat dit Oranje het tot een positief einde kan brengen. Als aan het einde van de rit de EK-beker in de handen van bondscoach De Boer rust, dan zullen we hem allemaal gelijk geven. Tot die tijd zullen mensen zich altijd blijven afvragen waarom de twee belangrijkste Oranje-elftallen (lees: de KNVB) de Nederlandse voetbalcultuur negeren.