Spanje bewijst gelijk van Frank de Boer

Het Nederlands elftal speelt maandag de laatste groepswedstrijd op het EK. Oranje is met zes punten uit twee wedstrijden al verzekerd van de volgende ronde én de groepswinst. Bondscoach Frank de Boer zei een 1-4-3-3-systeem te overwegen tegen Noord-Macedonië (maandag, 18:00 uur). Wanneer De Boer naar Spanje – Polen heeft gekeken, zal hij wel genezen zijn van dat idee. 

Door Bram Steenbeek 

De manier waarop het Nederlands elftal speelt, is ook na het tweede duel op het Europees kampioenschap een onderwerp van gesprek. De analisten van de NOS, met aanvoerder Pierre van Hooijdonk voorop, zien zowel in de tactiekkeuze als de invulling van de opstelling nog steeds genoeg reden om terug te schakelen naar het klassieke 1-4-3-3-systeem. De Boer gaf na de wedstrijd tegen Oostenrijk aan dat hij overweegt om aanvallender te gaan spelen met Oranje en het Nederlands elftal in een 1-4-3-3-systeem het veld in te sturen tegen de rode lantaarndrager van de groep. De wedstrijd van Spanje, ondanks een compleet nieuw elftal toch een van de sterkste ploegen op de eindronde, tegen Polen (1-1, red.) legde bloot waarom het dan, welke individuele klasse je ook in je team hebt als Spanje zijnde, een enorme opgave is om alsnog een positief resultaat te boeken. 

Speelstijl Nederlands elftal: aanvallende 4-3-3 (Spanje) 

Spanje trad tegen Polen aan in een 1-4-3-3-systeem met de punt naar achteren. Manchester City-speler Rodri speelde als verdedigende middenvelder (‘op zes’, achter nummer 11 van Polen) omdat Sergio Busquets nog niet op het wedstrijdformulier stond na zijn terugkeer na een positieve coronatest. Barcelona-wonderkind Pedri en Atlético Madrid-middenvelder Koke stonden voor de speler van Manchester City (‘op acht’, red.). De Polen zetten daar, net zoals Noord-Macedonië tot dusver deed, een 1-5-3-2-systeem tegenover en daarmee begonnen de problemen voor Spanje. 

Aanvallende situatie Spanje – Polen (EK 2020, stilstaand beeld NOS) 

De defensieve lijn (achterste stippellijn v.l.n.r.) zorgt ervoor dat er vijf Poolse spelers (ten alle tijden) in de gevarenzone staan. Daardoor wordt het heel moeilijk voor de spits van Spanje (Morata, 7) om ruimte te vinden in het centrum. Daarnaast kunnen de buitenspelers niet naar binnen trekken omdat daar naast een wingback ook nog een middenvelder én een centrumverdediger staan. Dan heb je eigenlijk één optie over en dat is via de opkomende vleugelspelers (Alaba bovenin de afbeelding, Llorente (6) onderin) de achterlijn halen en de bal terugleggen in de zone van vijf, elf en zestien meter van het doel. Opnieuw is dit ook geen gemakkelijke route, aangezien je maar één spits in de punt hebt staan tegen drie centrumverdedigers. De buitenspeler en middenvelders die in de zestien komen, nemen dan ook weer extra tegenstanders mee waardoor het lastig wordt om een medespeler vanuit die positie te bereiken. 

Op dat moment krijg je het ‘breien’ waar Rafael van der Vaart het over had tijdens de uitzending van Studio Europa. De voormalig middenvelder van het Nederlands elftal vertelde echter niet dat dit een logisch gevolg was van de gekozen formatie. Op het moment dat een tegenstander het centrum van het veld helemaal vol bouwt met spelers, dan heb je als aanvallend team alleen de vleugels nog over. Sterker nog: de vleugels zijn de enige manier waardoor je écht tot een aanval kan komen. Om deze opkomende vleugelverdedigers te lanceren, heb je echter een aanspeelpunt in de diepte nodig die ervoor zorgt dat het team kan aansluiten. Bij Spanje was die aangewezen man Morata, maar de spits kreeg geen ruimte in het centrum om aan de bal te komen, waardoor Spanje automatisch werd gedwongen om de bal van links naar rechts te laten gaan in een tempo waar de Polen het niet heet van kregen. 

Balaanrakingen Alvaro Morata tegen Polen (bron: WhoScored) 

Speelstijl Nederland: 4-3-3 met punt naar voren (Lijn Koeman / eerste lijn De Boer)

Nu speelt Oranje, mits er voor een 4-3-3-variant gekozen wordt, vaak met de punt naar voren en met twee controleurs op het middenveld. Daardoor zorg je er eigenlijk voor dat in de groene zone van de afbeelding hier boven een extra mannetje staat in de meest gevaarlijke zone van het veld. Dat is echter ook het veld waar überhaupt al weinig ruimte is, en waar de ruimtes nog worden verkleind doordat er in de passlijnen naar de spits een extra speler loopt. Deze moet dus wel héél behendig zijn om zich in die kleine ruimtes te kunnen bewegen, fysiek sterk genoeg zijn om een bal vast te houden én de voetbalintelligentie hebben om daarna ook nog de juiste keuze te maken in offensief opzicht.

Het risico dat dit systeem met zich meebrengt, ligt vooral op het moment van balverlies. 

Aanvallende situatie Spanje – Polen (EK 2020, stilstaand beeld NOS) 

Neem de situatie van het begin van dit stuk: je ziet onder in beeld dat de nummer zes van Spanje (rechtsback Diego Llorente) niet tegen de zijlijn staat geplakt en ook geen diepgaande loopactie maakt – terwijl de ruimte daar wel ligt. In de situatie van Spanje – Polen had Llorente inderdaad dieper kunnen gaan staan: Rodri (achter rood omcirkelde Poolse speler) staat nog achter de bal en de van origine middenvelder van Atlético Madrid weet ook dat Pau Torres en Aymeric Laporte Robert Lewandowski bezighouden. 

Op het moment dat je zoals Oranje niet met een verdedigende middenvelder (punt naar achteren) maar met een aanvallende middenvelder (punt naar voren) in deze situatie speelt, verandert dat perspectief. In dat geval kán Llorente geen diepgaande loopactie maken, en datzelfde geldt voor Oranje, omdat niemand op de plek van Rodri staat – deze staat dan tussen de twee verdedigende linies van Polen – en de Oranje-middenvelders sluiten aan op het moment dat Nederland in de aanval is. 

Op dat moment speel je met heel veel risico: als je op de linkerflank balverlies lijdt in deze situatie, kan de Poolse verdediging Karol Swiderski (11, rood omcirkelt) aanspelen en een twee tegen twee situatie creëren. De kans dat je balverlies lijdt is door de defensieve instelling van de tegenstander, wat zowel voor Polen als Noord-Macedonië geldt, een stuk groter omdat je korte combinaties moet maken door het centrum om ruimte te creëren  zodat je richting de vijandige zestien kan passen om de spitsen te bedienen in de zones waar ze het gevaarlijkst zijn. 

Gelijk van Frank de Boer

In dat opzicht heb je met een 1-5-3-2-opstelling twee aantoonbare voordelen ten opzichte van 1-4-3-3, vooral wanneer je op papier al de (veel) betere ploeg bent. Je zorgt er allereerst voor dat de diepe spits niet lang hoeft te wachten op aansluiting van zijn teamgenoten. Daarnaast heeft het middenveld / verdediging niet één, maar twee diepe aanspeelpunten – die dan wel een goede wisselwerking moeten hebben. Daarmee creëer je meer mensen voor de bal die in de gevaarlijke zones van het veld ‘komen’ (zone van twintig tot dertig meter vanaf doel tegenstander).
Door meer defensieve zekerheid met een extra centrale verdediger en het feit dat een speler als Marten de Roon zonder bal altijd in het belang van het team denkt, kunnen ook je wingbacks allebei veel dieper staan dan in een 1-4-3-3-formatie, waardoor je de tegenstander helemaal vast kunt zetten op eigen helft en zo de druk op hun doel constant hoog houden. 

Dat wil echter niet zeggen dat 1-4-3-3 op sterven na dood is. In tegendeel: op het moment dat Spanje een topland treft in dit systeem, dan gaat er een heel andere wereld open. Op het moment dat je een beetje ruimte krijgt op het middenveld en je hebt spelers zoals Pedri in je ploeg, dan bestaat er geen beter systeem om je creatieve spelers een glansrol te geven. Maar op het moment dat je, zoals Spanje tegen Polen en ook Oranje tegen Noord-Macedonië, een bus voor het doel van de tegenstander treft, kun je gemakkelijker domineren met 1-4-3-3, maar win je de wedstrijd door de aanvallende voordelen van het 1-5-3-2-systeem.