Van Gaal zorgt voor nieuwe Oranje-rel

Louis van Gaal is sinds deze week officieel terug als bondscoach van het Nederlands elftal. Het was al een tijdje een publiek geheim dat de Tulpengeneraal voor Oranje uit zijn pensioen komt. Dat de ervaren trainer zijn manieren nog niet verloren is, bewees de bondscoach op zijn eerste hereniging met ‘zijn vrienden van de media’. De uitspraken van Van Gaal zullen echter niet de grootste Oranje-rel zijn de komende achttien maanden. 

Louis van Gaal maakte voor de KNVB en Oranje nog één uitzondering. De topcoach in ruste verliet zijn comfortabele pensionado-leven in Portugal om het sportieve reilen en zijlen bij de KNVB in een opwaartse lijn te stuwen. Als je het Van Gaal vraagt, was hij ook bij de aanstelling van Frank de Boer (na het vertrek van Ronald Koeman naar FC Barcelona vorig jaar, red.) de droomkandidaat van het Nederlands elftal. Sterker nog: de door Van Gaal aangehaalde polletjes op websites zoals deze lieten inderdaad zien dat de oud-trainer van onder andere FC Barcelona, Bayern München en Manchester United dé favoriet was van de andere 17 miljoen bondscoaches. Uiteindelijk koos de KNVB toch voor De Boer, om er na een teleurstellend EURO 2020 toch weer contact op te nemen met de meest succesvolle Nederlandse trainer van de afgelopen twintig jaar. 

Louis van Gaal en Oranje

Tijdens de presentatie voor zijn derde periode als bondscoach, na eerder in 2000 en 2012 op dezelfde plek te zitten als anno 2021, liet Van Gaal al zien dat hij zijn fratsen van vroeger nog allerminst vergeten is. De charismatische schoolmeester had nog een vijf minuten nodig om het aanwezige journaille de les te lezen. Vooral De Telegraaf, voor wie Valentijn Driessen in de zaal zat, kreeg het er van langs van de nieuwe, oude bondscoach. Volgens Van Gaal had ‘het krantje’ van Driessen een belangrijk aandeel in de negatieve tendens rondom Oranje. Vooral het feit dat het Nederlands elftal tijdens het Europees kampioenschap géén 1-4-3-3-systeem speelde, deed een hoop woorden vloeien bij de krant. Dat stond Van Gaal niet echt aan, zo bleek. En hoe kan dat ook anders: voorafgaand aan het WK 2014 in Brazilië was immers Van Gaal die het gehanteerde 1-5-3-2-systeem introduceerde. Natúúrlijk was hij het daarom eens met De Boer om dat systeem ook aan te houden, maar belangrijker: natúúrlijk liet Van Gaal de kans niet liggen om de journalist van De Telegraaf helemaal kapot te argumenteren waarom deze bondscoach onverstoorbaar verder gaat op de in 2014 ingezette lijn. 

Daar lijkt meteen de eerste (en meest meeslepende) Oranje-rel al geboren nog voordat de eerste definitieve selectie bekendgemaakt is. Van Gaal en zijn ‘vrienden van de media’ hebben altijd al een haat-liefde-verhouding gehad, maar de bondscoach liet er vanaf moment één geen gras over groeien: op het moment dat je nu nog om 1-4-3-3 gaat zeuren, dan ben je voor Van Gaal als een dwarslopende speler. De bondscoach gaf aan dat hij de vleugelaanvallers op dit moment niet van het gewenste niveau vindt om in een 1-4-3-3-variant (met de punt naar voren of naar achteren, maar ook 1-4-2-3-1 zoals onder Koeman werd gespeeld). Dat is niet alleen een hard gelag aan het adres van spelers zoals Steven Berghuis, Steven Bergwijn, PSV-uitblinker Cody Gakpo en in mindere mate Memphis Depay – die naar verwachting weer in het centrum van de aanval geposteerd wordt zoals op EURO 2020. Van Gaal maakte met één opmerking een einde aan alle discussie rondom de (toekomstige) speelstijl van ‘zijn’ Oranje. 

Het Van Gaal-systeem

Na Van Gaals succes op het WK van 2014 ging het bergafwaarts met Oranje. Koeman repareerde die schade voor een groot deel. De tendens rondom het Nederlands elftal sloeg na het vertrek van de Zaandammer en na de aanstelling van Frank de Boer volledig om. Waar Oranje onder leiding van de huidig trainer van FC Barcelona weer het allure kreeg uit de eerste fase van deze eeuw, zich voor het eerst sinds jaren kwalificeerde voor een eindtoernooi en de Nations League-finale bereikte, zorgde de aanstelling van De Boer ervoor dat Oranje een stap terug in de tijd deed (lees: moest doen). Destijds werd Van Gaal ook al genoemd als mogelijke bondscoach, maar het Van Gaal-systeem werd destijds niet als wenselijk beschouwd bij de KNVB. En nee: dan hebben we het niet over de manier waarop Van Gaal het Nederlands elftal liet voetballen op het WK 2014. 

Louis heeft buiten het veld ook zijn Van Gaal-systeem: zijn volledige mens principe. Op het moment dat je niet in het volledige mens principe van Van Gaal valt, val je al snel buiten de boot. Spelers zoals Rivaldo (FC Barcelona) en Rafael (Manchester United) kunnen daar over meepraten. Dat de KNVB daar niet op zat te wachten, bewijst de keuze voor De Boer als het ware. De opgestapte bondscoach speelde in zijn actieve carrière bij Ajax, FC Barcelona én Oranje onder Van Gaal en heeft veel van zijn invloeden meegenomen in zijn latere trainerscarrière. Dat óók De Boer voor een eindtoernooi switchte van een 1-4-2-3-1-startopstelling (4-3-3, Hollandse School) naar een 1-5-3-2-startopstelling, laat nog maar eens zien in hoeverre de voetbalgeesten van De Boer en Van Gaal op elkaar aansluiten. Desalniettemin is De Boer niet meer dan een ‘Van Gaal light’. Het grootste verschil tussen de twee? Het Van Gaal-systeem. 

Nieuwe Hollandse School 

Als je niet binnen het Van Gaal-systeem valt, komt de schoolmeester van vroeger weer naar boven. Dat maakt de bondscoach van het Nederlands elftal onuitstaanbaar en onnavolgbaar, en daarmee misschien de enige Nederlandse voetbaltrainer die een nieuwe Hollandse School op het veld kan krijgen. Vergelijk de speelstijlen van Oranje tijdens het WK van 2014 met die van EURO 2020 en het kwaliteitsverschil in de selectie van toen en nu is de kleinste verandering. De Boer vertelde met droge ogen dat het 1-5-3-2-systeem ook heel goed aanvallend kon worden ingezet. Het spel van Oranje bewees dat er inderdaad genoeg mogelijkheden op driehoekjes – en dus kort, snel combinatievoetbal – waren, alleen dat je onmogelijk een hoog tempo kon hanteren met alleen maar kort spel. 

Het Oranje van Van Gaal dat in 2014 verraste met een derde plek, had vooral last van het tegenovergestelde. Op het moment dat er reactievoetbal gespeeld kon worden, wist Oranje de ruimtes zonder moeite te vinden en met spelers zoals Robin van Persie, Arjen Robben en Wesley Sneijder ook mannen die jarenlang aan de Europese top bewezen dat zij deze ruimtes wisten te bespelen. Wanneer die ruimtes door een defensief ingestelde tegenstander kleiner werden, had Oranje echter moeite om de opening te vinden. Iets wat in 2020 wél beter ging, totdat Oranje tegen een muur van Tsjechen bleef aanlopen. 

Van Gaal kondigde eigenlijk al aan dat hij op dit moment de buitenspelers niet goed genoeg vindt voor interlandvoetbal. De trainer zal de komende weken gaan uitdokteren hoe hij de lessen van (het missen van) de eindrondes van de afgelopen twintig jaar kan gebruiken om een fundament te leggen waar Oranje ook na het WK in Qatar (2022) op kan bouwen. Dat betekent dan voorlopig een Nederlands elftal zonder vleugelspelers, maar wel een Oranje met wingbacks die je gemakkelijk kunt vervangen voor buitenste middenvelders of zelfs vleugelspelers zonder dat je het startsysteem moet veranderen. Er liggen mogelijkheden genoeg, maar de discussie lijkt op hetzelfde te gaan uitmonden als voor en tijdens het EK van 2020 én het WK van 2014. Daarmee is er eigenlijk al een nieuwe Oranje-rel geboren, maar is er nog een veel grotere in aantocht. Wanneer het Van Gaal lukt om een nieuw tactisch wondermiddeltje te brouwen waar je resultaat haalt zonder steevast met vleugelaanvallers te spelen, zullen zelfs de grootste relschoppers juichen.

Door Bram Steenbeek