Ajax sloopt geloofwaardigheid Schmidt

Ajax had nog geen twintig minuten nodig om de ingenieuze tactiek van Roger Schmidt het hoofd te bieden. De Duitse oefenmeester stuurde zijn manschappen met twee verschillende spelsystemen het veld in om het Ajax in en zonder balbezit zo moeilijk mogelijk te maken. Daarmee hielp het zijn team weer kansen om zeep helpen en gaf de trainer Ajax de ruimte om van te profiteren. 

De vorige keer dat Ajax en PSV tegenover elkaar stonden in de Johan Cruijff ArenA, verbaasde Schmidt de Nederlandse voetbalwereld met zijn extreme pressingmachine. Nu Schmidt zijn steraanvallers Cody Gakpo en Noni Madueke door blessures moest missen, moest de Duitser iets anders verzinnen. Het resulteerde in een strijdplan dat negentien minuten standhield en daarna niet overboord werd gegooid, waardoor PSV niet alleen door de gemiste kansen in de openingsfase een verloren wedstrijd speelde. 

Ajax – PSV

Schmidt leek het gemis van Gakpo en Madueke op te vangen door zijn tactiek van vorig seizoen (4-2-2-2) uit de oude sloot te halen. De Eindhovenaren stonden vooral in balbezit van Ajax in die formatie. Het zorgde zo dat de Amsterdammers in de openingsfase van de wedstrijd niet aan hun inmiddels weer befaamde combinatievoetbal toekwam. PSV koos vorig seizoen in balbezit van Ajax – en andere grotere tegenstanders – altijd voor de aanvallende variant van deze strategie: met twee ‘halve nummers tien’ en twee diepe spitsen. De tweede ontmoeting van dit seizoen in de Johan Cruijff ArenA zagen we een strijdplan dat hij nog niet eerder zagen: de trainer koos op zijn middenveld nog steeds voor twee verdedigende middenvelders, maar liet ‘halve nummers tien’ Mario Götze en Bruma een stuk verder inzakken om Ajax’ opbouw onmogelijk te maken. 

Daardoor zorgde Schmidt er in de eerste fase van de wedstrijd voor dat er in de gevaarlijkste zones in de Ajax-aanvallen een overvloed aan PSV’ers stond. De ruimte tussen de centrale verdediger, de rechtsback en de verdedigende middenvelder is de zone waar buitenspelers induiken en een steekpass in de zestien of naar de achterlijn gegeven kan worden. In Ajax’ geval is het ook de ruimte waar Steven Berghuis vaak in duikt om ruimte te maken in het centrum zodat het spel van links naar rechts verplaatst kan worden. Die basiselementen van het Ajax-aanvalsspel werden in de eerste fase van de wedstrijd zo ontregeld dat de Amsterdammers vaak niet aan een fatsoenlijke aanval toekwamen. 

Praktisch speelde PSV in een 4-4-2-systeem met twee verdedigende middenvelders op het moment dat Ajax in balbezit was. De eerste tien minuten van de wedstrijd kwamen de Amsterdammers daardoor moeilijk onder de druk vandaan, na die openingsfase vonden de Ajax-spelers elkaar echter veel gemakkelijker tussen de eerder dichtgespijkerde linies van de Eindhovenaren. Het doelpunt van Steven Berghuis kwam dan wel uit de lucht vallen als je naar de verhoudingen op het veld kijkt. Eén blik op de kansen van PSV leert iets anders. 

PSV in balbezit tegen Ajax

PSV speelde niet alleen maar in de 4-4-2-opstelling. Als de Eindhovenaren vanuit achteruit opbouwden, schakelde het naar het gebruikelijke 4-2-3-1-systeem. Carlos Vinicius stond dan vaak als diepste aanvaller en Eran Zahavi zakte dan naar de aanvallende middenvelderspositie, waardoor Götze naar de flank werd verdreven. De daadwerkelijke posities van het bovengenoemde drietal varieerden door de wedstrijd heen, maar het was ook één van de redenen dat de Eindhovenaren zowel in de counter (vanuit 4-4-2) als uit de georganiseerde opbouw (vanuit 4-2-3-1). 

Het overkomt PSV opvallend vaak dat de ploeg genoeg kansen krijgt, maar niet of te weinig scoort. In de openingsfase kregen de Eindhovenaren een aantal opgelegde mogelijkheden. Details zoals een slechte aanname (Carlos Vinicus) zorgden ervoor dat de uiteindelijke schotpoging vanuit een positie kwam waaruit voor een doelman makkelijker is om een redding te maken dan voor een aanvaller om te scoren. Bewezen doelpuntenmaker Zahavi schiet vanuit alle hoeken en standen, en Vinicius bewees dat hij daar ook een handje van heeft, waardoor de Eindhovenaren in de aanval vaak de rust missen om de juiste speler in de juiste positie aan te spelen. 

Er zijn twee spelers van PSV die deze kwaliteiten wél hebben: Gakpo en Madueke dribbelen vaak totdat ze ruimte vinden tussen de twee randen van het vijf meter gebied. Op dat moment dwing je de doelman naar het midden van de goal te gaan, waardoor hij onmogelijk twee kanten van het doel kan afschermen en je als aanvaller een grotere kans hebt om te scoren. 

Ruimte tussen de linies

Inderdaad: een beetje op de manier het Ajax lukte om Steven Berghuis vrij te spelen voordat hij de 1-0 binnen kon schieten. Ajax zorgde eigenlijk zelf voor die omwenteling. In de beginfase schoten de Amsterdammers naar voren op het moment dat de bal werd veroverd. Door iets behoudender op te bouwen, zorgde het ervoor dat PSV de Amsterdammers lastiger onder druk kreeg. De Eindhovenaren kregen in die fase van de wedstrijd ook veel mogelijkheden om op te bouwen. Daardoor veranderde het wel eens van systeem, maar welk systeem het ook speelde: de ruimtes op de vleugels, waar de backs van PSV van achterlijn naar achterlijn denderden, bleef onverminderd groot. 

PSV speelde donderdag haar laatste wedstrijd (tegen AS Monaco in de Europa League, red.) en dat werd vaak als reden aangegeven waarom er ruimtes tussen de linies ontstonden. Dat PSV wel eens switchte van een opstelling met twee spitsen en dan weer met één spits speelde, heeft ook zijn uitwerking op de ruimtes die je geeft in de gevaarlijkste zones van een Ajax-aanval. Op het moment dat je van een 4-2-3-1 terugschakelt naar de 4-2-2-2 / 4-4-2 en je krijgt een omschakeling om de oren, ben je altijd een paar stappen te laat terug. En met vermoeide benen is dat al helemaal te veel gevraagd. 

Dat zorgde ervoor dat de verdedigende middenvelders van PSV zich niet konden richten op de centrale passlijnen eruit halen en de gevarenzones af te dekken, maar moesten zij het gemis van de backs opvangen omdat PSV ook de vleugelspelers van PSV hoog op het veld stonden. Daardoor gaf PSV Ajax eigenlijk de ruimte om tot aanvallen te komen. Aan de andere kant liet Ten Hag zien hoe je dat kunt bestrijden: Ajax kiest ervoor om Edson Álvarez dicht tegen de centrale verdediging of soms als (derde) centrale verdediger in te schakelen op het moment dat de back of centrale verdediger in offensieve positie staat. 

Roger Schmidt

Na de eerste treffer van Ajax werden de ruimtes tussen de linies groter, waardoor de centrale verdedigers van Ajax (en Daley Blind) vaak in konden schuiven en met de passing een linie overslaan, iets wat over het algemeen hét startschot is voor een vloeiende Ajax-aanval. Dat Sébastien Haller op de juiste plaats stond om een korte corner binnen te werken op het moment dat de PSV-aanvallers opgelegde kansen miste of gevaarlijke mogelijkheden om zeep hielpen door slechte keuzes, laat het schrijnende kwaliteitsverschil tussen Ajax en PSV zien.

Vinicius en Zahavi zijn twee spelers die schieten vanuit elke hoek als zij de kans daarvoor krijgen. Dat wordt vaak uitgelegd uit ‘egoïsme’ en ‘doelgerichtheid’, maar op het moment dat het zo vaak voorkomt ga je eerder denken aan het gebrek aan voetbal-intelligentie.
Van de twee aanvallers van PSV, maar ook van Roger Schmidt zelf. Het lukt de Duitser al bijna anderhalf seizoen niet om een spelplan te verzinnen waar je op basis van positiespel een kans creëert. Op het moment dat je dat als trainer niet kan, ben je altijd afhankelijk van geluk, standaardsituaties en individuele kwaliteit. Aspecten waar je wedstrijden mee kunt winnen, maar kampioenschappen sowieso mee verliest. En na een 5-0 oorwassing tegen de belangrijkste titelkandidaat misschien ook wel zijn geloofwaardigheid, en daarmee zijn baan als PSV-trainer.