De kaartenhuiskoning van Ajax blijft zitten

Ajax had na het puntverlies tegen FC Volendam een bevrijdende mededeling voor de fans. Alfred Schreuder werd bij wijzen van spreken in de kleedkamer op non-actief gesteld door het bestuur van de Amsterdammers. De uitleg van Edwin van der Sar was echter net zo’n los zand als de achterkamerpolitiek die van het grote Ajax één groot kaartenhuis maakte. Zou daar, heel misschien, een verband tussen kunnen zitten?

De periode zonder Eredivisie-overwinning van Ajax begon eigenlijk deze zomer al. Edwin van der Sar, Gerry Hamstra en Klaas Jan Huntelaar staken als een (voormalig) technisch hart van de club de koppen bij elkaar om de opvolging van Erik ten Hag te bespreken. De werkwijze van de Tukker, die niet alleen aansloeg in Utrecht, Amsterdam, maar nu ook in Manchester een succes aan het worden is, was daarin het meest logische én meest beperkte standpunt in deze zoektocht. Dat de Ajax-leiding niet alleen met de trainer een kwaliteits-inschattingsfout maakte, maar deze tendens ook door de recordtransferzomer van de club is te bespeuren, maakte de opgave van Schreuder al bijna ondoenlijk– maar kreeg de trainer uit Barneveld het voor elkaar om het nóg onmogelijker voor zichzelf en de club te maken.

Ajax en de Ten Hag-opvolging

Wat de aanstelling van Schreuder vooral liet zien is het (gebrek aan) voetbal-analitisch vermogen binnen de organisatie – een probleem dat zonder technisch directeur en voetbalman in de RvC al meer dan een jaar speelt. De ‘Wij Zijn Ajax Wij Zijn De Beste Cultuur’ die onder Ten Hag gecreëerd werd, is weer verruilt door het beleid met de gouden ‘1’ op de stropdassen. Dat daar Schreuder, die als trainer natuurlijk gek zou zijn om Ajax af te wijzen, niet eens verantwoordelijk voor te houden valt, maakt het congé van de trainer voor hem als mens extra pijnlijk.

De belangrijkste vraag daarbij is: wat heeft vier jaar Erik ten Hag Ajax eigenlijk geleerd? Niet dat het in een 4-3-3-systeem het beste spel kan spelen, niet dat je eerst moet werken voordat je goed voetbal kan spelen, dat het belangrijk is dat je beste spelers in hun favoriete rol spelen of dat je soms beter een half jaar langer kunt zoeken naar de juiste speler van zes miljoen euro in plaats van dik twintig miljoen euro neer te tellen voor een ontwikkelingsaankoop.

Vooral dat de Ten Hag-methode na vier jaar dominantie zijn Eredivisie-houdbaarheidsdatum bereikte.

De trainer gaf het na zijn vertrek al aan: het laatste jaar bij Ajax was veruit het lastigste. De tegenstanders stelden zich in op de uitgedokterde looplijnen, de ruimtes tussen de linies werden beperkt en achter de defensie werd weinig tot geen ruimte weggegeven door Eredivisie-ploegen. Om toch nog tot vloeiende aanvallen en broodnodige overwinningen te komen, paste Ten Hag zijn succesformule aan, ging met twee spitsen spelen en haalde op die manier alsnog tegen de kleine ploegen de punten die een team kampioen maken.

Dat de Amsterdammers er voor kozen om een trainer aan te stellen die vrijwel één op één met de lijn Ten Hag-handelt (Schreuder was immers de assistent van de Tukker bij Ajax, red.) en de beslissende laag van de voetbalorganisatie valt niet op dat de succestrainer zijn eigen formule aanpast om nog steeds resultaat te kúnnen boeken, gaat er niets mis met de besluitvorming, maar met het voorbereidende werk en het werken vanuit de verschillende scenario’s waar Van der Sar het over had tijdens de persconferentie over het ontslag van Schreuder.

Amsterdamse Achterkamerpolitiek

Een scenario waar je een trainer aanstelde die vanuit dezelfde basis (4-3-3) andere creatieve en opbouwende focussen legt, kwam blijkbaar niet voor tijdens de gesprekken over de opvolger van Ten Hag. Dat er in deze gesprekken ook nog beloftes werden gemaakt die niet nagekomen kónden worden en Ajax de verwachtingen van Schreuder tijdens de transferperiode ook niet heeft weten te managen, is niet het meest treurige van de situatie binnen de club.

Dat niet alleen de op non-actief gestelde trainer sprak de afgelopen 18 Eredivisie-speelrondes nog steeds over de spelers die maanden geleden waren vertrokken – en Van der Sar deed daar nog een schepje bovenop door te stellen dat er inderdaad veel spelers waren vertrokken en dat één van de redenen was dat Ajax ondermaats presteerde.

Dat er onder Van der Sars verantwoordelijkheid (bij het ontbreken van een technisch directeur is de algemeen directeur de hoogste in de bedrijfshiërarchie) ook de aangetrokken spelers verre van het niveau van de vertrokken spelers zijn én daarbij ook nog veel duurder uitpakten, zijn zaken die je niet op het conto van de trainer kunt schrijven en waar je carrièretijger Hamstra en koele transfer-killer-in-opleiding Huntelaar ook niet volledig op kunt aankunt aankijken: zij hebben immers verantwoording af te leggen bij hun baas Van der Sar.

Daardoor komen de mensen die voor het publiek de verantwoordelijkheid dragen (Schreuder, Hamstra, Huntelaar en de komende tijd John Heitinga) naar voren in de media, komt er enorme druk op de schouders van de opvolger van Schreuder en zal die opvolger niet alleen met een verre van uitgebalanceerde selectie opgescheept zitten, maar ook bij een organisatie tekenen waar de mensen met de grootste verantwoordelijkheden deze blijven afschuiven op de pionnen die verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van het (door de directie/RvC) ingezette beleid.

Degene die eindverantwoordelijke is voor het uitvoerende gedeelte van het bedrijf, heet nog altijd de algemeen directeur. Dat Van der Sar niet veel mediaoptredens doet, heeft misschien te maken met de manier waarop hij zich presenteert: dat is nog ongemakkelijker dan Ten Hag in zijn eerste tijd bij Ajax. Het neemt niet weg dat de mensen die óók hun verantwoordelijkheid kunnen nemen na de dramatische Schreuder-aanstelling en de dure kwantiteitsinvesteringen op de transfermarkt (tien spelers gehaald, dat niet doen, wijzen naar de trainer en hun beleid “gewoon” voor kunnen zetten.

Ajax-kaartenhuis blijft staan

Daardoor zit Ajax in een situatie die doet denken aan de tijd dat Johan Cruijff zijn invloed ging lieten gelden. Dertien jaar nadat de legendarische nummer veertien zijn (niet zo) Fluwelen Revolutie inzette bij Ajax, en een tussenvorm waar vooral Marc Overmars, Erik ten Hag en Van der Sar naar toe werkte, lijkt de club weer terug bij af.

Er zit geen voetbalman in het controlerende orgaan van het voetbalbedrijf (RvC, red.), de belangrijkste geldverdiener(s) van de club hebben nemen in het aankoopproces andere beslissingen en dat zorgt ervoor dat Overmars nu recorddeals sluit voor Antwerp FC en Ajax met een niet renderende recordaankoop van ruim dertig miljoen euro in de maag zit (Bergwijn, red.).

Het ding is: het grootste deel van de inkomende transfers komen uit de koker van H2 (Hamstra en Huntelaar, red.) en Van der Sar. Dat ook de volgende trainer van Ajax zich zal moeten schikken met het werken met een niet uitgebalanceerde selectie (bijvoorbeeld: de twee belangrijkste spelers hebben allebei linksbuiten als beste positie) en dan moet er ook nog een match gevonden worden tussen de nieuwe trainer en de nieuwe technisch directeur.

Van der Sar kan daarom wel opstappen, of Ajax kan Van der Sar wel ontslaan, daardoor lijdt de organisatie nog meer. Dat Van der Sar naar buiten toe geen indruk maakt, zegt niets over zijn binnenskamerse kwaliteiten. Dat hij zichzelf in de spiegel ging kijken, is daarom vooral Ajax’ enige hoop op dit moment: als de anderen binnen de directie / RvC het moeten doen, gaat Ajax nóg meer van voetbalorganisatie naar een ‘normaal bedrijf’.

Leve de chaos

De keuze die Van der Sar moet maken, is echter des duivels. Aanblijven betekent dat de algemeen directeur geen andere mogelijkheid heeft dan zelf meer op de voorgrond te treden. Dat de voormalig doelman voor het doel uitblinkt in plaats van voor de camera, was in zijn actieve carrière ook al te zien. De grootste club van Nederland, hét uithangbord voor ons voetbal in het buitenland, maakt de indruk van een brugklasser die voor het eerst een presentatie geeft.

Dat doet de directeur, op z’n hakkelige manier, toch perfect. Hij bagatelliseert de problemen binnen de organisatie, stelt dat anderen verantwoordelijk zijn voor de voetbal-technische keuzes en laat tussen neus en lippen doorschemeren dat hij als algemeen directeur, de hoogste in uitvoerende bedrijfsrang, daar óók een aandeel in heeft gehad. Met andere woorden: het is niet alleen op basis van de bedrijfsstructuur, maar ook op basis van degenen die de beslissingen nemen op technisch vlak (Van der Sar, Hamstra en Huntelaar, red.) degene die het meeste te zeggen heeft en dus in feiten, en in tegenstelling wat de verhalen richting de media zijn, ook het meeste verantwoordelijkheid draagt voor de dramatische resultaten op de transfermarkt én op het veld.

De vraag blijft daarom niet wie helpt er Ajax bovenop, maar wat moet er gebeuren om de chaos zó groot te krijgen dat Louis van Gaal denkt “misschien moet ik toch directeur bij Ajax worden” en Jordi Cruijff bezoek krijgt van de geest van zijn vader en een tweede Cruijfiaanse coupe pleegt? Maar zonder gekheid: voor een bedrijf is chaos het ergste wat er is, het is al duizenden jaren hetgeen waar goden(zonen) in  gemaakt worden. Want alleen als de pleuris écht uitbreekt – bijvoorbeeld wanneer het driekoppige “technisch hart” van de club iets anders moet gaan doen (binnen de organisatie) of samen met Schreuder weggestuurd wordt – geef je grote namen en andere iconen een reden om Ajax écht te overwegen. Nu stap je immers niet aan boord van het vlaggenschip van het Nederlandse voetbal, maar ben je onderdeel van een kaartenhuis waar Netflix series over maakte.