Nederlands elftal staat voor laatste Cruijff-strijd

Het Nederlands elftal wacht een interessante strijd tegen Denemarken en Duitsland. De echte reden van de oefencampagne is de introductie van het nieuwe, oude speelsysteem van Van Gaals Nederlands elftal. Alleen is daar niet Chelsea-trainer Thomas Tuchel of het strijdplan van het WK 2014 de belangrijkste inspiratiebron voor. Maar ook de oude, vertrouwde, Hollandse School is Van Gaal niet vergeten. Daar heeft de 70-jarige toptrainer immers geen vleugelspelers voor nodig. 

Als Johan Cruijff op dit moment trainer van het Nederlands elftal was, hadden ‘we’ de belangrijkste discussie van de afgelopen jaren waarschijnlijk niet gehad. Het speelsysteem van Oranje is sinds de aanstelling van Louis van Gaal als bondscoach al onderwerp van gesprek.
De zeventien miljoen bondscoaches hebben nog altijd een voorkeur lijkt te hebben voor de oude, vertrouwde Hollandse School. 4-3-3. Snelle combinaties. Korte tikjes. Maximaal twee keer raken. Oh ja: en aanvallen over de vleugels. Het liefst allemaal in een hoog tempo.  Want ja, dat kijkt immers het lekkerste weg. 

Nederlands elftal

Dat voetbal was met spelers als Wesley Sneijder, Arjen Robben en Robin van Persie geen fantasie. Nu is het een kostbare herinnering aan een tijd waarin het voetballend véél gemakkelijker ging bij Oranje. Zo gemakkelijk dat de prestaties van Oranje in de jaren zeventig en tachtig een nieuw hoofdstuk kregen in 2010. Als je de twee (potentiële) selecties van het WK van 2010 en het aankomende eindtoernooi naast elkaar legt, zie je de ontwikkeling van het Nederlandse voetbal in de afgelopen twaalf jaar. Ook in 2010 was er een flinke discussie over de manier van spelen die Oranje aanhield. Dat kwam destijds door een andere linie dan het onderwerp van gesprek van de afgelopen maanden. In de aanval had had Van Marwijk destijds, en later Van Gaal ook in Brazilië, geen last van kwaliteitsgebrek. Met spelers als Arjen Robben, Robin van Persie, Wesley Sneijder, Rafael van der Vaart en Dirk Kuyt liepen er spelers van wereldklasse in onze voorhoede. 

Met zoveel offensieve kwaliteit was ‘aanval is de beste verdediging’ hét recept voor succes. De samenhang van die voorhoede is wellicht de reden van Van Gaal geweest om te stellen dat de buitenspelers van Oranje op dit moment niet goed genoeg zijn om een dergelijk systeem te spelen. Dat de huidige bondscoach het toch voor elkaar kreeg om in een 4-3-3-opstelling het team beter te laten voetballen dan onder voorganger De Boer en misschien ook wel beter dan Koeman, heeft te maken met de belangrijkste les die de teleurstelling uit 2010 met zich meebracht. 

Sinds 2010 is de focus van het Nederland als ‘opleidland’ veranderd. In plaats van aanvallende kwaliteit moest de focus op de defensie: tijdens het WK van 2010 speelde Oranje met John Heitinga en Joris Matthijsen, twee spelers die destijds niet in de Europese top speelden, in het centrum van de defensie. Dat deed het duo meer dan verdienstelijk. Aan de andere kant: Van Marwijk had ook ingespeeld op de mindere kwaliteiten in het hart van het centrum door de rol van Nigel de Jong. De manier waarop de spijkerharde verdedigende middenvelder dat invulde, is voor Van Gaal zowel een belangrijke inspiratie als een doorn in het oog. 

Nigel de Jong

Dat Marten de Roon, in veel opzichten de Nigel de Jong van 2022, sinds de aanstelling van Van Gaal buiten de basis valt waar Ronald Koeman en Frank de Boer hem vrijwel altijd neerzette, illustreert de motivatie van Van Gaal om niet voor het klassieke 4-3-3, maar voor zijn in 2014 ingevoerde ‘1-3-5-2’-systeem te kiezen. Daardoor veranderd er in de zone van de verdedigende middenvelder eigenlijk niet heel veel: daar stond een Nigel de Jong als extra slot op de deur en daar staat nu Matthijs de Ligt, Stefan de Vrij of Virgil van Dijk: spelers die verdedigen al jaren tot een kunst verheven en wekelijks in actie komen bij Europese topclubs. 

De reden dat Nigel de Jong destijds zo’n belangrijke rol kreeg in de restverdediging, kwam echter niet omdat de buitenspelers van dezelfde kwaliteit waren als nu. Die waren (veel) beter, sommigen op basis van talent, maar sowieso op basis van hun spelersontwikkeling.
Dat neemt echter niet weg dat óók de beste aanvallers van de wereld wel eens een actie zien mislukken en je een speler nodig hebt die vóór de defensie de ballen al onderschept. Anders kom je in een één-tegen-één situatie terecht en heeft de aanvallende ploeg vrijwel altijd het voordeel. 

Louis van Gaal

Er is alleen één probleem als je dat gaat vertalen naar de voetbalfilosofie van Van Gaal: deze heeft nóóit een niet-voetballende-verdedigende middenvelder gehad. 

En nee, een zeventigjarige toptrainer gaat die filosofie niet aanpassen op het moment dat het spelersmateriaal niet toereikend genoeg is. Dan past zo’n trainer het systeem aan om zijn filosofie alsnog tot uiting te kunnen brengen. Daardoor heeft het ‘gebrek aan kwaliteit’ op de vleugels in principe niets te maken met de geslaagde aanvallende acties, doelpunten of assists van spelers zoals Depay, Steven Bergwijn, Steven Berghuis, Arnaut Danjuma en Cody Gakpo. 

Deze spelers hebben, helemaal als je dat gaat vergelijken met de wereldsterren die eerder in de Oranje-aanval spelers, een grotere kans op verkeerde aanvallende keuzes, balverlies of andere persoonlijke fouten. Het gevolg daarvan: de kans op een tegenaanval groeit daardoor ook. In het geval van Van Gaals Oranje neemt dat een belangrijk nadeel met zich mee. Als je dan met twee centrumverdedigers speelt, een verdedigende middenvelder in de rol van Frenkie de Jong én je wil dat de backs een rol spelen in de aanval, hou je voor de rest geen verdediging meer over. (Da’s logisch)

Hollandse School

Dat is ook de reden dat Van Gaal zo jofel over de manier waarop Oranje zijn ‘totale pressie’ uitvoerde in de wedstrijden dat er wél met vleugelspelers gespeeld werd. Dat was ook de enige manier om er enigszins zeker van te zijn dat je geen vlugge counters om de oren blijft krijgen. Op het moment dat Oranje in de aanval de bal verloor, zette het team meteen druk. Zo kreeg de tegenstander weinig tijd om de voetballende oplossing te vinden (lees: de ballen in de grote ruimtes te geven en zo door de defensie van Oranje snijden). In de optiek van Van Gaal kun je dan niet in de ‘Hollandse School’ voetballen. 

In dezen is de ‘Hollandse School’ niet een systeem waar vleugelspelers ingezet worden – dat deed Van Gaal immers al. De Hollandse School lijkt voor Van Gaal meer het principe ‘aanval is de beste verdediging’ te zijn. Daar heb je in een 4-3-3-systeem minimaal twee wereldklasse aanvallers voor nodig om echt het verschil te kunnen maken. In aanvallend opzicht, maar óók in defensief opzicht door de keuzes die deze spelers maken. Die zijn over het algemeen beter dan de keuzes van de laag spelers daaronder: anders speel je niet in de basis van een Europese topclub. 

Omdat de aanval niet goed genoeg is voor de Europese voetbaltop, kun je er ook niet vanuit gaan dat die voorhoede er vaker eentje meer maakt dan de voorhoede van de tegenstander. Dan is het logische gevolg dat je vanuit defensief opzicht gaat kijken.
Dan valt niet alleen op dat de wereldklasse spelers bij Oranje nu vooral in de laatste linie staan. Door één mannetje extra in het centrum dekt Van Gaal meer zones af dan een verdedigende middenvelder zoals Nigel de Jong in zijn eentje kan belopen. Ook dat is niet het belangrijkste voordeel van het systeem: het biedt Oranje veel meer opties in de opbouw. 

Laatste Cruijff-strijd

In plaats van de bal in te leveren bij de centrale man op het middenveld (Frenkie de Jong, red.), heeft de centrale verdediger dus meer mogelijkheden. Hij kan Frenkie nog steeds inspelen, maar heeft ook de keuze om de wingback in te spelen, iemand op het aanvallende middenveld proberen te bereiken of een linie over te slaan en de Oranje-spitsen aan het werk te zetten. Daarna komen de andere centrumverdedigers of de doelman pas in beeld. 

Daardoor heeft Oranje altijd kansen om de twee basisprincipes van de succesformules van geestelijk vader Cruijff en de succesbondscoaches daarna (aanvallend voetbal op basis van kort combinatievoetbal) te vermengen met hetgeen wat Oranje in 2014 tot ieders verbazing een derde plek op het WK in Brazilië opleverde: direct spel om te profiteren van de ruimtes die de (sterkere) tegenstanders laten vallen op het moment dat ze aanvallen. 

Dat Van Gaal dit wil uitproberen tegen Denemarken en Duitsland, is ook geen toeval. De Denen zijn qua status een minder groot voetballand dan Nederland en hebben ook nog steeds minder individuele kwaliteit op het veld staan dan Oranje. Met andere woorden: op deze manier kan Van Gaal testen of zijn huidige strategie het probleem uit 2014 (als de tegenstander terugzakt, zijn er geen ruimtes voor direct spel en ging het een stuk minder vlot bij Oranje) ook in het verleden houdt. Tegen Duitsland kan Van Gaal testen of de defensieve zekerheid van het elftal nog steeds gewaarborgd is op het moment dat Oranje een meer aanvallender speelplan heeft dan in 2014 – meer ‘Tuchel/Chelsea’ dan ‘Koeman/Feyenoord’. 

Daarom een verzoek: kijk de komende interlands niet om de uitslag. Kijk of je iets terugziet van dat sprankelende Oranje uit het verleden of die gedisciplineerde en tactisch voorgeprogrammeerde voetbalmachine van het WK van 2014. De twee manieren waarop ‘wij’ als klein voetballand iets nieuws verzinnen om de grootste voetballanden partij te bieden. 

Want als zelfs de meest succesvolle Nederlandse clubcoach van de afgelopen decennia afstapt van zijn eerder heilig verklaarde vleugelspelers, is WK-succes niet eens de grootste kroon op Van Gaals trainerswerk. Dan hoeft niemand meer te verklaren waarom 1-3-5-2 net zo Hollands is als de speelwijze die de wijlen Johan Cruijff invoerde.

Wint Oranje van Denemarken? De odd is 1.83x!