PSV-groentje sloopt Ajax en Feyenoord

PSV lijkt tegen veel verwachtingen in als herfstkampioen de winterstop in te gaan. De Eindhovenaren staan in punten gelijk met Feyenoord, maar kunnen een beter doelsaldo overleggen. Ajax sluit de top drie van de eerste seizoenshelft af met één punt achterstand op de concurrentie. Dat gat is op papier gemakkelijk te overbruggen in de tweede seizoenshelft. Op basis van de drie verschillende teamprocessen, is dat een héél ander verhaal.

Aan het begin van het huidige voetbaljaar leken alle kampioenspijlen weer op Ajax te zijn gericht. De Amsterdammers regen onder leiding van Erik ten Hag de landskampioenschappen aan elkaar. De Tukker was niet de enige hoofdrolspeler uit het Ajax-succes van de afgelopen jaren die de deur van de Johan Cruijff ArenA achter zich dicht trok. Ook Lisandro Martínez en Antony vertrokken in de kielzog van de hoofdtrainer naar Manchester United. Ajax zette daar een recordtransferzomer tegenover, gaf meer dan honderd miljoen euro uit en gaat sinds dien vooral aan kop in het onrust stoken, headlines scoren en verklaringen geven waarom de zaken niet lopen zoals het zou moeten in Amsterdam. Dat terwijl het bij PSV en bij Feyenoord wél over voetbal gaat – en die clubs, helemaal in verhouding met de mogelijkheden in Amsterdam, dé kans hebben om de Eredivisie-homogamie van Ajax te doorbreken.

PSV

De rust die er bij PSV gekomen is sinds het moment dat Ruud van Nistelrooy zijn eerste training als hoofdcoach afwerkte, had eigenlijk al moeten komen met de aanstelling van Roger Schmidt. Onder leiding van de huidige trainer van SL Benfica waren het vooral de cultuurverschillen tussen de Duitse en Nederlandse voetbalfilosofie en -media die de boventoon voerde tijdens het dienstverband van de Duitser. Dat wil allerminst zeggen dat deze jaren zijn weggegooid. Sterker nog: het laat zien dat er binnen de bestuurskamer van de Eindhovenaren een veel duidelijkere keuze is gemaakt dan in de bestuurskamer van de Johan Cruijff ArenA.

PSV wilde duidelijk iets anders dan Roger Schmidt – anders waren de partijen er wel uitgekomen tijdens de contractonderhandelingen vorig seizoen. In veel opzichten hebben de aanstellingen van Schreuder én Van Nistelrooy wel wat van elkaar weg. Allebei staan ze voor het eerst op hun eigen benen bij een Nederlandse topclub, de twee kennen hun werkgever al goed omdat ze al langer bij de club werkte / gewerkt hebben en het zijn twee trainers die daardoor enorm veel krediet genieten bij zowel de supporters (vooral Van Nistelrooy op dit moment nog), bij de bestuursleden en in veel gevallen niet onbelangrijk: de invloedrijke oud-spelers van de club en de mensen die hun mond opentrekken in de media.

De tendens rondom PSV is misschien wel het meeste veranderd de afgelopen maanden. Na de overwinning in de Johan Cruijff Schaal vierden de Eindhovenaren al vervroegd carnaval, maar de uitschakeling tegen Glasgow Rangers bleek eerder een Trojaanse paard dan die ene in de gang. Hoewel de uitschakeling voor het Miljardenbal in eerste instantie een grote klap was, zorgde het er ook voor dat er een bepaald realisme bij Van Nistelrooy en PSV ontstond. Een die, zelfs zonder de inbreng van steraanvaller Luuk de Jong, stand wist te houden in de vaderlandse top. Dat Van Nistelrooy en PSV daarbij als enige topploeg een (soort van) structureel, progressieve lijn in de ontwikkeling heeft zitten, kunnen ze bij Feyenoord en vooral Ajax nog wat van leren.

Ajax

De belangrijkste verandering bij PSV is de samenstelling van het middenveld. Je zou bijna vergeten dat aan het begin van dit seizoen Van Nistelrooy nog met een ‘inschuivende nummer zes’ speelde. Dat was in eerste instantie de rol die de trainer van Joey Veerman in gedachten had. De voormalig middenvelder van sc Heerenveen en FC Volendam speelde ook in die rol, maar dat pakte in het eerste gedeelte van het seizoen minder goed uit dan gehoopt. Wat Van Nistelrooy op dat moment deed? Teruggrijpen naar het bewezen concept ‘Guti-Sangaré’. Vanuit deze nieuwe basis met twee controlerende middenvelders en één creatieve nummer tien werd er zonder De Jong al gebouwd aan een hecht elftal dat voor elkaar door het vuur gaat. Dat de aanvaller nu weer fit is en zelf de kers op de voetbaltaart blijkt te zijn, is daardoor nauwelijks toevallig meer te noemen.

Daar heeft PSV een belangrijk voordeel op Ajax. Dat voordeel is op het middenveld groter dan in de aanval. Het vertrek van Ryan Gravenberch treft de ploeg gevoelsmatig minder dan de transfers van Martínez of Antony. De stormachtige ontwikkeling van Kenneth Taylor is een van de weinige lichtpunten bij de Amsterdammers dit seizoen. Taylor is echter een heel ander type speler dan Gravenberch, waardoor er ook een andere rolverdeling zou moeten komen op het middenveld van de Amsterdammers. Omdat er (blind) wordt voortborduurt op ‘lijn Ten Hag’ en deze schrijft nu eenmaal voor dat er met één controleur en één creatievere middenvelder gespeeld wordt, blijft Ajax ook steevast teruggrijpen naar spelprinciepes waar Eredivisie-trainers al lang een oplossing voor hebben verzonnen.

Toch houdt Schreuder vast aan een concept dat de houdbaarheidsdatum zowel vorig seizoen (lijn Ten Hag ging in het laatste half jaar ook niet meer zo stijgend omhoog) als dit jaar (Kudus-in-de-spits was twee weken leuk, vooral na Napoli lijken ook Nederlandse trainers Ajax in de zone op te vangen en daarmee creatief te ontmantelen) al overschreden heeft. Dat Schreuder niet de trainer blijkt die een tactische variant kan verzinnen waarin het spel is afgesteld op een type Brobbey als spits en positieve punten haalt uit een gelijkspel tegen Vitesse, zijn koren op de molen voor PSV en Feyenoord. Schreuder vraagt bij Ajax wat Koeman bij Barcelona al deed: (veel) teveel voor het huidige spelersmateriaal. Tikkie-takka is het mooiste voetbal om naar te kijken, maar het is niet voor niets dat alleen Barcelona en de teams van Pep Guardiola het lukt om op een dergelijke manier succesvol te zijn.

Feyenoord

In Rotterdam hebben ze op een andere manier last van datzelfde probleem. De speelstijl van Arne Slot vraagt vooral van de verdedigende middenvelder een bepaalde rol. In veel opzichten is de transfer van Fredrik Aursnes een belangrijk omslagpunt gebleken voor de Rotterdammers. Voordat de Noorse verdedigende middenvelder werd weggekocht door Benfica, bestond er geen vraag over wie het beste als nummer zes kon spelen onder Slot. Dit seizoen is dat, ook met de spelers die de afgelopen weken in verband werden gebracht als nieuwe verdedigende middenvelder, dat nog steeds de vraag.

Tot nu toe lukt het Slot nog niet om het ritme dat neigt naar vorig seizoen in het team te krijgen. De basis van Feyenoord staat in het teamproces al wat steviger dan bij Ajax of en PSV in het begin van dit seizoen. Dat de Eindhovenaren op basis van de progressie binnen het spel de koppositie ook toekomt, is (hopelijk) tekenend voor de manier waarop Van Nistelrooy te werk gaat. Slot had er immers ook voor kunnen kiezen om zijn middenveld aan te passen of voor een andere variatie in het aanvalsspel te kiezen; deze zijn echter nog steeds gebouwd op het succes uit het verleden.

Van Nistelrooy heeft van alle trainers in de traditionele top de minste vlieguren in het vak gemaakt. Dat komt de oud-spits van onder andere Manchester United en Real Madrid in dezen eerder goed dan slecht uit. De trainer van PSV is nog niet ‘vastgeroest’ in zijn spelprincipes, of nog beter: hij heeft het vermogen om binnen zijn voetbalfilosofie aanpassingen te doen zodat het beter aansluit bij de individuele kwaliteiten van de speler. Of dat zo is, dat wordt pas duidelijk als ook PSV leeggekocht wordt na een succesvol seizoen. En als de Eindhovenaren zo door gaan, kan dat zomaar aankomende winter of zomer al zijn.